نقش میان وعده ها در سلامت دانش آموزان

نقش مواد غذايى در حفظ و تقويت سيستم دفاع طبيعى بدن

در هر لحظه بدن ما با ميليون‏ها بلكه ميلياردها باكترى و ويروس بيمارى‏زا در تماس است. هر يك سانتى‏متر مربع از پوست بدن ما، ممكن است در تماس با ميليون‏ها ميكروب باشد و بدون داشتن يك سيستم دفاع طبيعى مجهز، ميكروب‏ها در داخل و خارج بدن به سرعت و به تعداد بى‏شمارى تكثير مى‏يابند ولى سيستم دفاع طبيعى بدن آنها را كنترل مى‏كند و مانع تكثير و تهديد آنها مى‏شود.

تا حدود بسيار زيادى، موفقيت انسان براى تأمين يك سيستم دفاع طبيعى سالم و قوى كه بتواند با حمله سراسرى ميكروب‏ها مبارزه كند و فاتح شود و سلامتى انسان را حفظ كند، مربوط مى‏شود به اينكه انسان چه غذايى مى‏خورد و رژيم غذايى او چيست؟

سيستم دفاع طبيعى بدن

سيستم دفاع طبيعى بدن يكى از پيچيده‏ترين و مهم‏ترين دستگاههاى مجهز و خودكار پر رمز و راز خلقت است كه در بدن انسان به وديعت گذارده شده است. اين سيستم داراى دو بخش كاملاً متفاوت است.

يك بخشى است كه مى‏توان آن را بخش غير مميز ناميد؛ يعنى در آن بخش فرق نمى‏كند كه ميكروب حمله‏كننده از چه نوعى است. هر چيزى كه با اين بخش تماس بگيرد مورد حمله متقابل و دفاع قرار مى‏گيرد. سطح خارجى بدن در نقاط مختلف داراى سيستم‏هايى است كه به طور طبيعى از ورود مواد خارجى به بدن ممانعت كرده و آنها را دفع مى‏كند؛ مثلاً پوست بدن، سپر محافظى است در برابر حمله انواع باكترى‏ها، ويروس‏ها و هر نوع موجود ذره‏بينى موذى كه به بدن حمله كند. يا مخاط معده نوعى اسيد يا آنزيم ترشح مى‏كند كه ميكروب‏ها را مى‏كشد. اشك چشم نيز داراى نوعى آنزيم است كه ضمن شستن چشم‏ها از ذرات خارجى، قدرت ميكروب‏كشى نيز دارد. حتى موهاى ريز داخل بينى مانع از آن مى‏شوند كه ميكروب از طريق هوا و تنفس داخل بدن شود و دهها مثال ديگر كه قسمتى از ساختمان پيچيده دفاع طبيعى بدن را تشكيل مى‏دهند. حال در مقابل، اگر ميكروبى موفق شود سدهاى

مختلف ياد شده بالا را دور زده، از آنها رد شود و داخل بدن شود، با يك رده ديگر مدافع برخورد مى‏كند كه آن سيستم مشخص و مميز، دفاع بدن است.

اين بخش از سيستم دفاع طبيعى بدن انسان فوق‏العاده حساس و تمييز دهنده است. ميكروب حمله‏كننده را شناسايى مى‏كند و بر حسب نوع حمله‏كننده‏اى كه با آن برخورد مى‏كند نوع خاصى از سلاح‏هاى خود را براى دفاع به كار مى‏برد كه آن را آنتى‏بادى مى‏گويند. آنتى‏بادى از جنس گونه‏اى پروتئين است كه براى كشتن هر ميكروب خاصى توسط سيستم دفاع طبيعى بدن انتخاب مى‏شود يعنى فقط براى كشتن آن ميكروب خاص كارساز است و در ميكروب نوع ديگر بى‏اثر است. بنابراين چون بخش دوم مميز سيستم دفاع طبيعى بدن در هر لحظه ممكن است مورد حمله صدها ميليون ميكروب‏هاى مختلف قرار گيرد، لازم است صدها نوع آنتى‏بادى مختلف بسازد كه هر يك براى از بين بردن ميكروب خاصى به كار مى‏رود. پس اين بخش از سيستم تمييز مى‏دهد، انتخاب و شناسايى و در هر مورد با سلاح خاص كشنده هر ميكروب يعنى با آنتى‏بادى خاص حمله

مى‏كند؛ به علاوه اين بخش از سيستم حافظه بسيار قوى و درازمدت نيز دارد و همين كه يك بار ميكروبى حمله كند و سيستم دفاع كند، در حافظه سيستم ثبت مى‏شود و اگر آن ميكروب خاص پس از ماهها و يا سال‏ها بعد يك بار ديگر حمله كند، همان نوع خاص آنتى‏بادى كه قبلاً براى مقابله با آن ميكروب به كار رفته بود، به كار خواهد رفت.

نقش مواد غذايى براى دفاع موفق از سلامتى بدن

مواد غذايى، سلامت و قدرت و توانايى بدن انسان را تأمين مى‏كنند و موجب مى‏شوند كه سيستم دفاع طبيعى بدن ما با قدرت و نيرومندى، با ناراحتى‏ها مبارزه كند و بر عكس عدم تعادل در خوردن غذا، پرخورى و يا داشتن رژيم‏هاى غذايى نامناسب موجب بروز بيمارى و ناتوانى در بدن انسان مى‏شود.

غذاهاى خوب و مناسب مى‏توانند مواد مفيدى را در بدن رها سازند كه عوامل شيميايى سرطان‏زا را منهدم كنند و حتى در مواردى كه رشد غير عادى سلول‏ها در

قسمتى از بدن به نشانه سرطانى شدن آغاز شده باشد، موجب توقف رشد و روند سلول‏ها به سوى سرطانى شدن شود.

بنابراين بهترين و مهم‏ترين كمك و حمايتى كه انسان مى‏تواند به اين سيستم فوق‏العاده مهم و پيچيده خودكار بدن كند آن است كه بكوشد از غذاهايى استفاده كند كه شامل انواع مختلفى از ميوه‏ها و سبزى‏هاى تازه و دانه‏هاى غلات و مغزهاى گياهى و خوراكى دريايى باشد. اين نوع غذاها داراى مواد مغذى هستند كه به سلامت و تقويت سيستم دفاع طبيعى بدن كمك مى‏كنند. به علاوه اين نوع غذاها داراى مواد شيميايى ضد اكسيد كننده بسيار مفيدى هستند كه از نظر نيروى دفاعى نيز به سيستم دفاع طبيعى كمك مى‏كنند.

برخى از ويتامين‏ها و مواد معدنى موجود در مواد غذايى نظير ويتامين A،C،E و ... اگر به مقدار كافى خورده شود اثر ضد اكسيدكننده در بدن مى‏گذارد.

محققان دريافته‏اند اشخاصى كه از بيشترين مقدار از انواع مواد مغذى و داراى

مواد ضد اكسيدكننده نظير «بتاكاروتن»، «ويتامين‏هاى C و E» در رژيم غذايى خود استفاده مى‏كنند مى‏توانند تعداد بسيار بيشترى سلول‏هاى كشنده طبيعى سيستم دفاع طبيعى بدن توليد كنند.

برخى از بهترين مواد غذايى كه براى افزايش توانايى و نيروى سيستم دفاع طبيعى بدن مؤثرند، غذاهايى‏اند كه داراى تركيب شيميايى بتاكاروتن هستند و در مواد غذايى نظير هويج، كدو حلوايى و ... وجود دارد.

«ويتامين C» نيز از ضد اكسيدكننده‏هاست و عملاً در مواد غذايى گياهى يافت مى‏شود. ميوه‏ها نيز معمولاً منابع خوبى مى‏باشند. 75% «ويتامين C» موجود در سبزى‏هاى سبز ممكن است در حين پختن از دست برود، براى اجتناب از اين اتلاف مى‏توان سبزى‏هاى تازه را در سالاد مصرف كرد.

«ويتامين E» نيز در روغن‏هاى به دست آمده از غلات نظير روغن ذرت و روغن جوانه گندم يافت مى‏شود. عوامل ضد اكسيدكننده نه فقط در تحريك سيستم دفاعى بدن مؤثرند بلكه از طريق غير فعال كردن راديكال‏هاى آزاد كه از عوامل اكسيداسيون سلول‏ها در بدن هستند نيز از وارد شدن آسيب بر سلول‏هاى سالم جلوگيرى مى‏كنند.

در حالى كه خوردن غذاهاى مناسب براى تقويت سيستم دفاع طبيعى بدن مؤثر است، استفاده از مواد غذايى نامناسب، بخصوص غذاهايى كه خيلى چرب هستند اثر عكس دارد و سيستم دفاع طبيعى بدن را ضعيف مى‏كند.

آزمايشات نشان داده است كه چربى زياد و مواد غذايى خيلى چرب، توليد راديكال‏هاى آزاد مخرب را در بدن افزايش مى‏دهد. بنابراين بايد حتى‏الامكان از ميوه‏ها و سبزى‏هاى تازه و لوبيا و غلات و دانه‏ها و انواع نان‏هاى كامل يعنى نانى كه سبوس آرد آن گرفته نشده است حداكثر استفاده شود.

همچنين بايد از خوردن لبنيات كه با شير كامل چرب درست شده پرهيز شود و به جاى آن از شير بى‏چربى و ماست و پنير كم‏چربى استفاده شود. مصرف گوشت قرمز بسيار كاهش داده شود و مقدار كمى نيز كه خورده مى‏شود گوشت بى‏چربى باشد.

در مصرف گوشت مرغ، از خوردن پوست آنها كه چرب است خوددارى شود و بيشتر از غذاهاى دريايى و ماهى استفاده شود. تمهيدات ديگرى كه براى افزايش مقاومت بدن در برابر بيمارى‏ها مؤثر است، بالا بردن قدرت جذب بدن براى استفاده از مواد مغذى است. به طور مثال جذب آهن مواد غذايى با كمك «ويتامين C» بسيار بهتر انجام مى‏گيرد، اگر در رژيم غذايى شامل گوشت و سبزى و دانه‏هاى غلات، يك ليوان عصاره طبيعى پرتقال كه سرشار از «ويتامين C» است نيز نوشيده شود، آهن موجود در گوشت و دانه‏هاى غلات و سبزى‏ها خيلى بهتر و بيشتر جذب مى‏شود.