نقش آهن در بدن

نقش آهن در بدن

 این عنصر جزو ترکیب تمام یاختههای بدن میباشد و بخصوص در کبد و سپرز ذخیره میشود و لولکوسیتها آن را از کبد و سپرز به مغز استخنان انتقال داده که برای ساختن گلوبولهای قرمز به کار میرود. آهن برای متابولیسم صحیح ویتامینهای ب ضروری است.

آهن پنج عمل مهم در بدن انجام میدهد

به رشد کمک میکند.

موجب افزایش مقاومت در بدن در مقابل بیماریها میشود.

از خستگی جلوگیری میکند.

کم خونیهای حاصل از کمبود آهن را معالجه و پیشگیری میکند.

رنگ موزون به پوست میدهد.

دریافت خیلی زیاد آهن به بدن آسیب می رساند،مطالعات متعدد اثبات کرده است، زمانی که میزان آهن موجود در خون زیاد باشد، باعث حملات قلبی و ابتلاء به انواع سرطان از جمله سرطان مری و کیسه صفرا خواهد شد.مطالعه ای در دانشگاه هاروارد نشان داد در بیشتر موارد، آهن موجود در گوشت باعث این عوارض می شود.

افرادی که مقایدر زیادی گوشت قرمز، مرغ و ماهی مصرف می کنند، میزان آهن خونشان نسبت به افراد گیاهخوار بالاتر است.

آهن موجود در گوشت قرمز، مرغ و ماهی ، آهن هِم (Heme) نام دارد که به مقدار زیادی جذب می شود( جذب آن 20-10درصد است). در حالیکه آهن موجود در منابع گیاهی به مقدار خیلی کم و فقط 3-1 درصد آن جذب خون می شود.

اگر چه بین آهن بالای خون و حملات قلبی و سرطان ارتباطی وجود دارد، ولی ما دلیل آن را نمی دانیم که چگونه آهن باعث این بیماری ها می شود.ترانسفرین؛ پروتئین حمل کننده ی آهن در خون می باشد.

اگر مقدار آهن خون شما بالا باشد، می توانید از پزشک خود بخواهید یک آزمایش خونی بنام TIBS (درجه اشباع ترانسفرین) برای شما بنویسد که بر اساس آن غلظت آهن خونتان مشخص می شود. اگر میزان TIBS بیشتر از 60 درصد باشد، احتمال ابتلاء به حملات قلبی و انواع سرطان افزایش می یابد.

در اینصورت برای کاهش آهن خون باید :

مصرف انواع گوشت قرمز، ماهی، مرغ و غذاهای غنی شده با آهن ( ماندد غلات غنی شده با آهن) را کاهش دهید.

در سال 1 بار یا بیشتر خون بدهید.

 منابع غذایی آهن

دل و جگرو قلوه گاو، گوشتهای قرمز، زرده تخم مرغ، بادام، پسته، گردو،حبوبات،مارچوبه و آرد جو میباشد.

کم خوني فقر آهن

کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در سنین بلوغ کاهش سرعت رشد ضریب هوشی، ‌قدرت یادگیری و کاهش ظرفیت کاری را به دنبال دارد.

وزارت بهداشت در گزارشی تغییرات رفتاری مثل خستگی و بی تفاوتی،افزایشابتلا به بیماریها،افزایش غیبت از مدرسه، افزایش شیوع و شدت کم خونی فقر آهن در دوران بارداری و به دنبال آن افزایش مرگ و میر مادران و افزایش و تولد نوزادان کم وزن و نارس را از دیگر عوارض فقر آهن اعلام کرد. بنا به این گزارش، مصرف قرص آهن و غنی‌سازی مواد غذایی در پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن مؤثرست.

کمبود آهن و کم خوني فقر آهن چيست؟

اگر براي ساختن گلبول هاي قرمز خون ، آهن به مقدار کافي در دسترس نباشد، ابتدا فرد از ذخاير آهن بدن خود استفاده مي کند، سپس در صورت ادامه کمبود ذخاير آهن بدن کاهش مي يابد . اگر کمبود آهن ادامه پيدا کند ذخاير آهن بدن تخليه مي شود و کم خوني فقر آهن بروز مي کند. آهن اساسي ترين ماده اوليه براي ساختن گلبولهاي قرمز خون است. البته علاوه بر آهن موادمغذي ديگر هم مثل اسيد فوليک، ويتامين B6 ، ويتامين B12، ويتامين C، و پر.تئين براي خونسازي لازم است که بايد از طريق رژيم غذايي روزانه تامين شود.

عوارض ناشي از کم خوني فقر آهن در کودکان سنين مدرسه و نوجوانان:

آهن کافي براي حفظ سلامت ، رشد مطلوب و فراهم ساختن زمينه مناسب براي يادگيري در دوران تحصيل ضروري است. اگرچه کمبود آهن مي تواند در تمام مراحل زندگي سبب کاهش قدرت ادراک و يادگيري گردد ولي اثرات نامطلوب کم خوني در دوران شيرخوارگي و در اوايل کودکي غير قابل جبران است.کم خوني فقر آهن در کودکان زير 2 سال و کودکان سنين مدرسه با تاخير رشد خفيف همراه است و درمان کم خوني موجب افزايش سرعت رشد در کودکان کم خونن ممکن است به علت نقش کلي آهن در واکنش هاي حياتي بدن ، رابطه آن با سيستم ايمني و يا تاخير آن بر اشتها باشد.

کم خوني فقر آهن در سنين مدرسه موجب کاهش قدرت يادگيري ميشود. ضريب هوشي اين کودکان 5 تا 10 امتياز کمتر از حد طبيعي بر آورد شده است. همچنين در اين کودکان ميزان ابتلا به بيماريهاي عفوني بيشتر است زيرا سيستم ايمني آنان قادر به مبارزه با عوامل بيماريزا نيست. کودکان و دانش آموزاني که دچار کم خوني فقر آهن هستند هميشه احساس خستگي و ضعف مي کنند. اين افراد اغلب از ورزش و فعاليتهاي بدني دوري ميکنند و يا در هنگام ورزش خيلي زود خسته مي شوند. در اين افراد تغييرات رفتاري به صورت بي حوصلگي و بي تفاوتي مشاهده مي شود. کم خوني فقر آهن به علت تاثير بر قدرت يادگيري و کاهش آن ، افت تحصيلي دانش آموزان را باعث مي شود.

علل ایجاد کم خونی فقر آهن در دوران مدرسه و بلوغ

در سنين مدرسه بدن به دليل رشد به آهن بيشتري نياز دارد و مصرف ناکافي منابع غذائي حاوي آهن در اين دوران منجر به کمبود آهن مي شود . در دوران بلوغ به دليل جهش رشد نياز دختران و پسران نوجوان به آهن بيشتر از دوران قبل است و در صورتي که از منابع غذائي حاوي آهن در برنامه غذائي روزانه مصرف نشود نوجوان به سرعت در معرض خطر کمبود آهن و کم خوني ناشي از آن قرار مي گيرد. در دوران بلوغ ، دختران علاوه بر جهش رشد و در نتيجه نياز بيشتر به آهن ، به علت عادت ماهيانه و از دست دادن خون نسبت به کم خوني فقر آهن بسيار حساس تر و آسيب پذيرتر هستند و به اين دليل کم خوني فقر آهن در در دختران نوجوان در مقايسه با پسران نوجوان شيوع بالاتري دارد.امروزه بخش چشمگيرى از جمعيت جهان دچار كمبود مواد معدنى و ويتامين هايى هستند كه آنها را مجموعاً ريزمغذى مى نامند.اين مواد در مقادير بسيار اندك نقش مهمى در بقاى تكامل جسمى و ذهنى، سلامت عمومى و به طور كلى كيفيت زندگى تمامى افراد ايفا مى كند.

آهن، ويتامين A و يد سه عضو خانواده ريزمغذى ها هستند كه به ويژه در چند دهه اخير بيش از ساير ريزمغذى ها توجه محافل علمى را به خود جلب كرده است.براساس اطلاعات موجود كمبود ويتامين A، يد و كم خونى ناشى از فقر آهن در تمامى دنيا از شيوع بسيار بالايى برخوردار است.

كم خونى ناشى از كمبود آهن يكى از مشكلات عمده بهداشت عمومى است تا جايى كه تاثير فراوانى بر روى تكامل جسمانى، رفتارى، روانى و بازده كارى افراد مى گذارد.كمبود آهن زمانى رخ مى دهد كه آهن جذب شده كمتر از حد نياز طبيعى بدن باشد و اين مسئله ممكن است ناشى از مصرف ناكافى آهن، افزايش نياز به آهن يا از دست دادن خون به طور مزمن باشد. كمبود آهن شايع ترين علت كم خونى است و مى تواند با كمبود فولات به ويژه در دوران باردارى همراه باشد.شيرخواران و كودكان در سنين قبل از مدرسه، نوجوانان و زنان در سن بارورى به ويژه زنان باردار آسيب پذيرترين افراد نسبت به وقوع كم خونى ناشى از كمبود آهن هستند. البته در جايى كه مصرف غذاى ناكافى يا آلودگى هاى انگلى شايع باشد، مردان نيز آسيب پذير هستند.

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانى (WHO) كودكان كم سن و سال و زنان باردار به ترتيب ۴۳ و ۵۱ درصد تاثيرپذيرترين گروه هستند.شيوع كم خونى در ميان كودكان سنين مدرسه ۳۷ درصد، زنان غيرباردار ۳۵ درصد و مردان بالغ ۱۸ درصد است.كم خونى عموماً با علائمى نظير رنگ پريدگى پوست، خستگى، تنگى نفس و بى اشتهايى همراه است.كم خونى در زنان و دختران به دليل خونريزى هاى دوران باردارى و ماهيانه، در كودكان نارس با وزن كم و سالمندان به علت مشكلات دندانى و گوارشى و عدم مصرف غذاهاى مناسب بيشتر از بقيه افراد جامعه ديده مى شود.كم خونى عوارضى نيز با خود به همراه مى آورد كه در زنان باردار و كودكان زير ۹ سال بيشتر خود را بروز مى كند.

عوارض كم خونى ناشى از فقر آهن در بزرگسالان، كاهش فعاليت بدنى و خستگى زودرس و در زنان باردار ضعف و ناتوانى بدنى، افزايش خطر مرگ ومير به هنگام زايمان و افزايش خطر تولد نوزاد نارس و كم وزن و يا احتمال سقط جنين است.

كم خونى در كودكان منجر به اختلال در تكامل گفتارى و حركتى و كاهش ميزان يادگيرى و گاهاً افت تحصيلى مى شود.كم خونى همچنين ميزان مقاومت بدن در برابر عفونت ها را پايين مى آورد، به طورى كه ميزان ابتلا به بيمارى هاى عفونى در مبتلايان به كم خونى فقر آهن بيشتر از سايرين ديده مى شود.

استفاده از غذاى كافى و متنوع ساده ترين و مستقيم ترين روش براى رساندن آهن مورد نياز به بدن است.