مقام زن در قرآن

مقام زن در قرآن

 اصول اسلام از زنان می خواهد نجیبانه لباس بپوشند اما تقاضای هیچ نوع پوشش مشخصی نمی کند. این ادعا که اگر زنی خود را نپوشاند مسوول هر اتفاقی است که بر او می افتد، دور از منطق است. در واقع برقع یا حجاب تمام پوش بیشتر از سنن قبیله ای می آید.  

اصول اسلام از زنان می خواهد نجیبانه لباس بپوشند اما تقاضای هیچ نوع پوشش مشخصی نمی کند. این ادعا که اگر زنی خود را نپوشاند مسوول هر اتفاقی است که بر او می افتد، دور از منطق است. در واقع برقع یا حجاب تمام پوش بیشتر از سنن قبیله ای می آید. در گذشته سنتی، بسیاری از زنان از خانه بیرون نمی آمدند مگر برای شرکت در عروسی و تشییع جنازه اقوام و در آن هنگام هم خود را از سر تا پا می پوشاندند. این از هنجارهای آن زمان و آن منطقه است اما به هیچ وجه از اصول اسلام نیست. در قرآن هیچ آیه ای پیدا نمی کنید که بگوید جایگاه زن در زمان پیامبر اینگونه بوده است. در واقع اطلاعات تاریخی ما و هر اطلاعی که از خانواده پیامبر داریم خبر از نظامی اجتماعی می دهد که دقیقا در مقابل دیدگاه سنت گرایان به زن است.

در رابطه با دستورات مربوط به پوشش زنان در قرآن دو آیه هست که معمولا در حمایت از پوشش زنان مطرح می شود. علما هنگام تقاضای سر کردن حجاب از زنان از این دو آیه استفاده می کنند. وقتی پیامبر به مدینه رفت و اولین دولت اسلامی تاسیس شد، ساکنان شهر همیشه به خانه او سر می زدند. این قطعه از قرآن در آن زمان نازل شد:

«ای پیغمبر با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند، که این کار برای اینکه آنها شناخته شوند تا از تعرض و جسارت آزار نکشند، بسیار نزدیک تر است و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.» (سوره احزاب، آیه ۵۹).

این قطعه از قرآن مستقیما خطاب به خانواده پیامبر است. در مقابل آیه هایی از قرآن که خطاب به تمام زنان است بدون محدودیت خطاب به تمام زنان صحبت می کند.

هنگام کودکی من، مردم در بخش هایی از کشورم به قدری فقیر بودند که از پس خرید لباس برنمی آمدند. کودکان کوچک لخت و عور در روستاها می دویدند. بزرگسالان اغلب تکه لباس کوچکی دور بدن شان پیچیده بودند. فقر هنوز رایج است و مردم در بخش هایی از جهان اغلب از پس خرج لباس و کفش برنمی آیند و با پشت برهنه سر می کنند. می توانیم حدس بزنیم که ۵۰۰ سال قبل لباس، یا قابلیت خرید لباس، چقدر کمتر بوده. خوانش من از آیه زیر در این شرایط اجتماعی است: «مردان مؤمن را بگو تا چشم ها بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند که این بر پاکیزگی آنان اصلح است، و البته خدا به هر چه کنید کاملا آگاه است. و زنان مؤمن را بگو تا چشم ها بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند «(سوره نور، آیه ۳۰ و ۳۱»). این آیه به روشنی حاوی مساوات جنسی است و تبعیضی بین مرد و زن قائل نمی شود. البته آیه خواستار لباس مناسب می شود اما برای هر دو جنس.

در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ که کودک بودم و در روستایمان در لارکانا زندگی می کردم، زنان خانواده هیچ وقت از خانه بیرون نمی رفتند. مغازه داران و بقیه دنیا نزد ما می آمدند. به سن بلوغ که رسیدم مادرم از من خواست برقع بپوشم. ناگهان جهان پیش چشمم تیره شد. زیر تنگای برقع گرمم می شد و نفس کشیدن سخت بود. پدرم نگاهی به من انداخت و گفت: «دختر من مجبور نیست برقع تن کند.» مادرم تصمیم گرفت که اگر من قرار نیست برقع تمام پوش تن کنم، او هم چنین نخواهد کرد. اینگونه از این سنت رها شدیم. جمله معروفی از رسول الله نقل می کنند که «بهترین حجاب، حجاب چشم است.» یعنی مردان باید خداترس باشند و با احترام به زنان نگاه کنند.

برابری زنان در اسلام تنها از لحاظ حقوق سیاسی و اجتماعی نیست که در حقوق مذهبی نیز هست. قرآن می گوید: «همانا کلیه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوی و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خدا ترس خاشع و مردان و زنان خیرخواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنان با حفاظ خوددار از تمایلات حرام و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند، بر همه آنها خدا مغفرت و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است». (سوره احزاب، آیه ۳۵).

زنان می توانند مثل مردان کیفیت های مذهبی مثبت داشته باشند. قرآن با ایراد ۱۰ مثال بر این نکته تاکید می کند. بی شک در تمام مذاهب از این خبرها نبود، به خصوص در زمان نزول قرآن، اما در اسلام تمایزی بین دو جنس نیست. در واقع بسیار قابل توجه است که در شرایط اجتماعی عربستان قرن هفتم، اسلام مشوق برابری جنسیتی در مذهب است که قرن ها طول کشید تا به بقیه جهان برسد. اما، متاسفانه برای من، پیغام رهایی زنان که اسلام پراکند امروز در کشورهای مسلمان پیدا نمی شود. در عوض سنن قبیله ای و ارزش های فرودستی که نظام های خودکامه پراکنده اند زنان را از حق اسلامی شان برای برابری جنسیتی محروم کرده است. یکی از حیاتی ترین بخش های زیارت مذهبی (حج و عمره) طواف نام دارد؛ یعنی هفت بار دور زدن کعبه. و از روز تولد اسلام تا همین امروز، میلیون ها نفری که کعبه را دور می زنند، مردان و زنانی در کنار هم هستند، در کنار هم و برابر نزد الله. خبری از جدایی نیست؛ خبری از بالادستی و پایین دستی نیست. این برابری است.

قرآن پیش تر می رود و به زنان حق مالکیت اعطا می کند: «که هر یک از مرد و زن از آنچه اکتساب کنند بهره مند شوند». (سوره نسا، آیه ۳۲). زنان می توانند پول کسب کنند و آنچه اکتساب می کنند متعلق به خودشان است. این به آنها امکان استقلالی می دهد که در قرن بیست و یکم در بسیاری نقاط جهان موجود نیست. و کلام الله، کلمات الله که به پیامبر نازل شده اند، پیگیرانه گوشه سخن را می گیرد و بر برابری جنسیتی تاکید می کند. از نظر سبکی و دستور زبانی کافی بود قرآن بگوید «همه» یا «تمام مردم» صاحب آنچه اکتساب می کنند، هستند. اما عامدانه و برای تاکید به برابری جنسیتی اشاره می کند و همین سخن را برای مردان و زنان تکرار می کند تا روشن سازد که اشتباهی صورت نمی گیرد و نه تنها زنان و مردان برابر هستند که زنان به همان اندازه می توانند کار کنند و دستمزد بگیرند. در اسلام جایگاه زن همیشه لزوما در خانه نیست. در مورد همسر پیامبر که تاجر موفقی بود، اینگونه نبود و در مورد من هم نیست چون از روزی که از دانشگاه بیرون آمدم، کار کردم.

آنچه خواندید بخشی از آخرین کتاب بی نظیر بوتو، سیاستمدار فقید پاکستانی با عنوان «آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب» است که در روزهای زوج هفته در صفحه کتاب اندیشه کارگزاران منتشر می شود. ترجمه های قرآن این بخش از الهی قمشه ای است.