الیوین

الیوین

نام الیوین Mg،Fe)2SiO4) از رنگ سبز زیتونی آن گرفته شده است. کریزولیت نام هم معنی الیوین و پریدوت نام قدیمی گونه‌های الیوین است.

اطلاعات اولیه

الیوین کانی نسبتا رایجی در بین کانیهای سازنده سنگهاست و مقدار آن در سنگها از سازه‌های فرعی تا اصلی تغییر می‌کند. این کانی اساسا در سنگهای آذرین تیره رنگ مانند گابرو ، پریدوتیت و بازالت یافت می‌شود. و در این نوع سنگها با پلاژیوکلاز و پیروکسنها همراه است. سنگ دونیت تقریبا بطور کامل از الیوین تشکیل شده است. الیوین گاهی در سنگ آهکهای دولومیتی بلورین یافت می‌شود که در این حالت بر اساس واکنش زیر تشکیل می‌شود.

2Ca Mg(CO3)2 → Mg2SiO4 + 2CaCO3 + 2CO2

تاریخچه

از زمانهای قدیم در مشرق زمین از نوع شفاف و قیمتی الیوین ، مشهور به پریدوت ، برای تزئین استفاده می‌شده است. اما تا همین اواخر به آن کریزونیل (مترادف الیوین) و زمرد گفته می‌شد. این گوهر نزد پیشینیان به نام توپازین معروف بوده که احتمالا از توپازیاس (جزیره‌ای در دریای سرخ) گرفته شده است. تا سده هجدهم به آن توپاز گفته می‌شد در آن زمان این نام به گوهر توپاز امروزی داده شده است. و اکنون به آن زبرجد می‌گویند. اگر چه گوهر سنگهای اولیه بدون شک از جزیره دریای سرخ بدست می‌آمد اما برای قرنها منشا آن به صورت یک راز بود تا اینکه در اوایل سده نوزدهم کشف شد.

خواص فیزیکی

سطح شکست صدفی دارد. سختی آن 6.5 تا 18 است و چگالی آن 3.27gr/cm3 تا 4.37gr/cm3 است. چگالی آن با ازدیاد مقدار Fe افزایش می‌یابد. جلای شیشه‌ای دارد. رنگ فورستریت ، سبز مایل به زرد کم رنگ تا سبز زیتونی است که با افزایش میزان Fe+2 تیره‌تر می‌شود و تا سبز مایل به قهوه‌ای می‌رسد.

ترکیب شیمیایی و ساختار

سری محلول جامد کاملی از فورستریت Mg2SiO4 تا فایالیت Fe2SiO4 را می‌توان مشاهده کرد. در الیوین معمولی ، مقدار Mg بیش از مقدار Fe+2 است. الیوین جزء گروه سیلیکاتهای جزیره‌ای (منفرد) می‌باشند که در آن چهار وجهیهای SiO4 به صورت جدا از هم قرار گرفته‌اند و تنها از طریق پیوندهای یونی با کاتیونهای میان روزنه‌ای Fe+2 و Mg+2 به یکدیگر متصل می‌شوند.

وجوه تشخیص

الیوین معمولا با جلای شیشه‌ای ، سطح شکست صدفی ، رنگ سبز و طبیعت دانه‌ای آن تمیز داده می‌شود. شعله فوتک بر آن تاثیر ندارد. در اسید هیدروکلریک به آرامی حل شده و تبخیر آن به تشکیل ژلاتین منجر می‌شود.

دگرسانی

الیوینها به آسانی به کانیهای گروه سرپانتین مانند آنتی گوریت Mg6Si4O10(OH)8 دگرسان می‌شوند. منیزیت ، MgCO3 و اکسیدهای آهن دیگر کانیهایی هستند که در همان زمان از این دگرسانی ایجاد می‌شوند. الیوینهای موجود در سنگهای آذرین بازیک دگرگون شده معمولا هاله نشان می‌دهند. این هاله‌ها که حاشیه‌های هم مرکزی از جنس پیروکسن و آمفیبول دارند بر اثر ناپایداری الیوینهای دما بالا از محیطهایی با دمای پایینتر و حاوی H2O ایجاد می‌شوند.

موارد استفاده

1.از گونه سبز شفاف آن به عنوان گوهر استفاده می‌شود که به آن زبرجد می‌گویند.

2.از انواع غیر شفاف الیوین در صنایع ریخته گری و ساخت آجرهای دیرگداز استفاده می‌شود.

پیدایش در ایران

در دولریتها و بازالتهای جاده تهران - آبعلی که رخنمونهای آن بطور پراکنده بین جاجرود و رودهن دیده می‌شود بلورهای شکل‌دار آن یافت شده است. در بعضی از گدازه‌های آتشفشانی دماوند ، آندزیت و بازالتهای گردنه حسن آباد جاده تهران - قم ، سنگهای اولترا بازیک برخی از نواحی خراسان و کرمان و پریدوتیتهای حوالی دهکده نحیته خان (حدود پنجاه کیلومتری کرمانشاه - سنندج) ، گابردهای الیوین دار و دونیتهای نیریز فارس بلورهای الیوین دیده شده‌اند.