مكانهاي تاريخي ايران
آرپا تپه
آرپا تپه تپه‌ای باستانی در دهستان ننه کران، شهرستان نمین است که در آن آثاری از هزاره یکم پیش از میلاد یافت شده‌است. این محوطه باستانی میان کناسه و گردنهٔ حاجی امیر در جاده آستارا به اردبیل و در ۳۰ کیلومتری شهر اردبیل و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر نمین قرار گرفته‌است
این تپه به عنوان یک اثر ملی در تیر ماه ۱۳۸۴ در فهرست آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی با شماره ۹۱۶۲ و کد ۱۹۷۰۹ به ثبت رسیده‌است.
ارگ بم
ارگ بم، بزرگ‌ترین بنای خشت و گلی دنیا است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان و در جنوب شرقی ایران قرار دارد. این ارگ، در در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
این بنا پیش از سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده و تا حدود سال ۱۸۵۰ میلادی مورد استفاده بوده‌است.
در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، زمین‌لرزه‌ای شدید در این منطقه روی داد که باعث شد که این بنا تا حدود زیادی تخریب شود.
مساحت این ارگ، در حدود ۱۸۰٬۰۰۰ متر مربع بوده و دیوارهایی به بلندی ۶ تا ۷ متر و درازای ۱۸۱۵ متر آن را احاطه کرده‌اند.
در معماری این شهر باستانی، دو بخش متمایز دیده می‌شوند:
- بخش حکومتی که در داخلی‌ترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب به عمق حدود ۴۰ متر و اصطبل به گنجایش ۲۰۰ اسب می‌باشد.
- بخش رعیت‌نشین که بخش حکومتی را احاطه کرده و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل‌کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، حدود ۴۰۰ خانه و ساختمان‌های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش می‌باشد.
ایوان کرخه
ایوان کرخه آثار شهری از دوره ساسانیان است و زمانی يکی از مهم ترين شهرهای دوران شاپور ساسانی بوده است و در گويش محلی به ايوان کرخه کوت گپون يعنی محل بزرگان هم می گويند. این بنا در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بنا در ۲۰ کیلومتری شمال‌غربی ویرانه‌های شوش و ۲۰ کیلومتری جنوب غربی دزفول ، در سمت راست رود کرخه در جاده دهلران قرار داردقرار دارد و کامل ترين و بزرگ ترين شهر مدفون شده ساسانی است.
این شهر به علت آنچه تعرض های پی در پی، خوانده شده، در معرض نابودی کامل قرار گرفته است. وزارت راه و ترابری، از سال ۸۲ ۱۳ طرح احداث جاده ای را شروع کرده که از وسط اين شهر تاريخی می گذرد.
برج شیخ شبلی
برج شیخ شبلی از آثار قرون ۴ و ۵ هجری قمری در دوران سلجوقی می‌باشد که در ارتفاعات مشرف به شهر دماوند واقع شده‌است. برج شبلی در فهرست آثار ملی در تاریخ ۲۹ام خرداد ۱۳۵۱ به شمارهٔ ۹۲۰ به ثبت رسیده‌است.
این برج ابتدا بصورت هشت ضلعی ساده ساخته شده‌است و سپس در دوران بعدی آجرکاری به سبک سلجوقیان بر روی آن انجام شده‌است.
ابوبکر دولف بن ججدر شبلی در برهه‌ای از زمان که دقیقاً مشخص نمی‌باشد از طرف حاکم طبرستان به امارت دماوند منسوب شد. دوران صدارت او با بسط و گسترش، عدالت و امنیت همراه بود و به همین دلیل پس از وفاتش در بغداد، مردم دماوند به پاس خدماتش این بنای یادبود را برپا داشتند.
بقایای شهر کهن نیشابور
آثار و مانده‌های شهر کهن با وسعتی بسیار در کنارهٔ جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور به‌شکل تپه‌های باستانی به نام‌های کهندژ، آلپ ارسلان، سبزپوشان، شادیاخ، تپه مدرسه ، بازار، قنات تپه و تپه تاکستان نامور است.
یافته‌ها و نمونه‌های باستانی از تپه‌های نیشابور بیانگر آن است که این شهر مهم از زمان اسلام تا اوایل سدهٔ هفتم بسیار پر رونق و آباد بوده است.
تاق بستان
طاق بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دوره‌ی ساسانی است که در شمال غربی شهر کرمانشاه در غرب ايران واقع شده است. وجود کوه و چشمه در اين مکان، آن را به گردشگاهی روح‌فزا تبديل نموده که از زمان‌های ديرين تا به امروز مورد توجه بوده است.
طاق بستان در زبان بومی (کردی) طاق وسان گفته می‌شود. «سان» به معنی سنگ می‌باشد و به اين ترتيب طاق بستان طاق سنگی معنی می‌دهد. اين مجموعه در قرن سوم ميلادی ساخته شده است. شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشيد را برای تراشيدن تنديس‌های خود برگزيدند، اما از زمان اردشير دوم و شاهان پس از او طاق بستان را انتخاب کردند که در بين راه جاده‌ی ابريشم قرار داشت و دارای طبيعتی سرسبز و پر‌آب بود.
طاق بستان شامل سنگ‌نگاره‌ی تاج‌گذاری اردشير دوم و دو طاق ميباشد که طاق کوچک‌تر شاهپور دوم و سوم و طاق بزرگ‌تر خسرو پرويز را به تصوير کشيده است. در سمت راست طاق کوچک‌تر و در بيرون از طاق سنگ‌نگاره‌ای تراشيده شده که تاج‌گذاری اردشير دوم را نشان ميدهد.
برابر آيين ايرانيان باستان هر کس که می‌خواست شاه باشد لازم بود دارای شايستگی شاهی و فر کيانی (ايزدی) باشد. از نيروی اين فر کيانی است که شخص به کمالات روحانی و نفسانی آراسته می‌گردد و از سوی خداوند برای راهنمايی مردم برگزيده می‌شود. در آيين زرتشتيان، هر کس که مورد خشنودی پروردگار باشد خواه پادشاه، خواه پارسا يا خواه دانشمند، دارای فر ايزدی است.
نگاره‌ی فروهر هميشه در زمان باستان به صورتی که در اينجا نقش شده، نمايان است که در آن فروهر تاجی کنگره‌دار بر سر دارد و حلقه‌ی فر ايزدی را به شاه می‌دهد. لباس شاه و نگاره‌ی فروهر تا حدی يکسان است. هر دوی آنها شلواری چين‌دار به پا دارند که توسط بندی به مچ پايشان چسبيده است. هم‌چنين هر دو دارای کمر‌بند و دست‌بند هستند. درسمت چپ شاه، ميترا يا مهر، پيامبر باستانی ايران قرار دارد. مسيح از لحاظ تولد و آيينش بسيار شبيه ميتراست. حتی بسياری از آيين‌های مسيحی همان آيين‌های ميتراييسم هستند.
تصوير وی در کنار تصوير شاه بيان‌گر پاک شدن قلب شاه از نفرت و روی آوردن به مهرورزی است که اين مفهوم همواره از ديد ايران‌شناسان بيگانه دور مانده است. پيکان‌های نوری از سر ميترا در تمامی سمت‌ها پراکنده شده و هر پيکان نوريست که مهر می‌پراکند تا شاه را در بر گيرد. هم‌چنين ميترا شاخه‌ای از نبات که «برسم» نام دارد در دست دارد که با آن مشغول اجرای آيين زايندگی و کاميابی است.
طاق کوچک که بين نگاره و طاق بزرگ‌تر واقع شده، دارای دو نقش در بالای ديواره‌ی طاق و دو کتيبه است. اين کتيبه‌ها به خط پهلوی ساسانی هستند و داستان نقوش را بيان می‌کنند. دو تنديس طاق کوچک، نقش های شاهپور دوم و سوم هستند.
در سترگ‌ترين طاق، سه تنديس مشاهده می‌شود. شاه در ميان، فروهر در سوی راست وی، که مانند تاج‌گذاری اردشير دوم است و آناهيتا در سوی چپ شاه. آناهيتا فرشته‌ی آب‌هاست و نمود خرمی و سرسبزی.
خسرو پرويز علاقه‌ی زيادی به آناهيتا داشت و معبد آناهيتا را در نزديکی کنگاور، شهری در خاور کرمانشاه ساخت و در آن‌جا دل به مهر شيرين نهاد.
در کناره‌ی ورودی طاق، سنگ‌نگاره‌ای زيبا از فرشتگان بال‌دار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهيان در مرداب و نقش‌های فيل، اسب و قايق می‌باشد که حاکی از مراسم بزم و شادی است.
در زير نقش تاج‌گذاری خسرو پرويز سواری زره‌پوش سوار بر اسب قرار دارد. يقين نيست که اين سوار کيست، يا يک رزم‌جوست يا خسرو پرويز يا پيروز ساسانی. اما نشان‌گر فر و قدرت شاه و ايرانيان است.
گويند فرشی از جواهر بر کف طاق بوده که هنگام حمله‌ی اعراب ميان فرماندگان عرب تقسيم شده است. طاق بستان از دير باز مورد حمله‌ی مهاجمان به ايران بوده و در زمان حضور نيروهای استالين و انگليس خساراتی به آن وارد شده اما هنوز شکوهمند است.
تخت طاووس (نادری)
این تخت به دلیل وجود طرح دو طاووس پرگشوده که در پشت آن قرار داشت به این نام شهرت یافت. پرهای زیبای این طاووس‌ها با جواهراتی چون : یاقوت، زمرد، مروارید، یاقوت کبود و سنگهای گران قیمت دیگری تزیین شده بودند. این تخت و طاووس‌های آن با شرح گفته شده در قرن ۱۷ میلادی برای شاه‌جهان پادشاه گورکانی هند ساخته شد. وی از آن در بارگاه عمومی‌اش در پایتخت خود دهلی هند استفاده می‌کرد و الماس بسیار گران قیمت و استثنایی کوه نور در آن کار گذاشته شده بود. آخرین پادشاه امپراتوری مغول کبیر یا گورکانیان در هندوستان، محمد شاه گورکانی بود که از نادرشاه افشار شکست خورد. نادر، امپراتوری مغولان هند یا گورکانیان را در سال ۱۷۳۸ فتح کرد و در سال ۱۷۳۹ با تخت طاووس و غنایم بسیار با ارزش دیگری به سرزمین ایران بازگشت.
از آن پس آوردن نام تخت طاووس نه تنها خود تخت، بلکه شاهنشاهی ایران را در اذهان زنده می‌کرد. در جریان نا آرامی‌های پس از قتل نادر شاه افشار درسال ۱۷۴۷ این تخت از بین رفت. اما پس از آن تخت فتحعلیشاه قاجار با نام تخت طاووس خوانده می‌شد.
تخت طاووسی که نادرشاه افشار به همراه جواهرات کوه نور و دریای نور از نبرد هندوستان با خود به ایران آورد پس از مرگ وی توسط گردان خراسان تخریب و به یغما برده شد.
تل زهاک
تل زهاک یا تل ضحّاک محوطه‌ای باستانی‌است در ۳ کیلومتری جنوب فسا در استان فارس ایران. این محوطه در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ۱۵ در فهرست آثار باستانی ایران به ثبت‌رسیده است.
تمب بت
تمب بت، از آثار باستانی بازمانده از کاخهای هخامنشیان در بخش اسير شهرستان مهر در استان فارس می‌باشد این اثر از لحاظ معماری و نقش و نگاره‌هایی که در دل آن کنده شده‌است شباهت بسیار نزدیکی به معماری تخت جمشید دارد. ستونها و سرستونهای این کاخ از نظر حجم و شکل عیناً شبیه سرستونهای تخت جمشید می‌باشد و گل لوتوس که از مشخصه‌های معماری تخت جمشید است در این اثر نیز وجود دارد.
این آثار ارزشمند در سالهای گذشته به وسیله حفاری‌های انجام شده توسط افراد محلی کشف و در حال حاضر نگهداری می‌شود.
تنگه بند بریده
بخشی از راه باستانی هراز در حوالی وانا است که آثار باستانی مربوط به راه قدیم ری به آمل در آن مشهود است. مهمترین این آثار شامل دو دیواره مرتفع بصورت دو نیم ستون سنگ‌چین است که در ارتفاع زیاد نسبت به بستر رودخانه هراز ساخته شده اند.
ناصرالدین شاه در سفرنامه خود این آثار را باقیمانده از دوران اشکانی دانسته و برخی از محققین معاصر زمان ساخت آنها را دوران ساسانی می‌دانند.
تپه خاخیان
در حدود ۷کیلومتری غرب شهر درگز در کنار جاده درگز – نوخندان قرار گرفته سفالهایی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد در آن واقع است .این تپه دارای ۸متر ارتفاع و۵۳ متر طول و۳۷متر عرض می‌باشد.
جام طلای حسنلو
جام طلای حسنلو یکی از آثار
هوشنگ سیحون