بسيار پيش آمده است كه شخصي و حتي خودتان از اين كه دعا استجابت نشده است گله مند شده باشيد. اين گلايه به نظر شما امري درست است؛ زيرا بر اين باوريد كه همه كارها و شرايط استجابت دعا را به درستي به جا آورده و چيزي كم نگذاشته ايد.
موانع اجابت دعا
آن چه تاكنون بيان شده است آداب دعا كردن است ولي شخص پيش از اين كه اين آداب را در دعا كردن براي استجابت آن به كار گيرد مي بايست خود زمينه هاي استجابت و اجابت دعا و نيايش را فراهم آورد. قرآن آموزه هايي را به عنوان زمينه هاي اجابت دعا بر مي شمارد كه برخي از آن ها عبارتند از: دوري و اجتناب از فساد و معصيت (اعراف آيه56) اخلاص و ايمان (آل عمران آيه 193 و 195 و انبياء آيه 87و 88 و شورا آيه26)، قرار گرفتن انسان در شرايط اضطرار و درماندگي (انعام آيه63و 64 و نمل آيه62 و آيات ديگر) خشوع و فروتني در پيشگاه خدا (انبياء آيه 89 و 90) احسان و نيكوكاري و كردارهاي نيك (بقره آيه 58) سبقت در خير و پيشي گرفتن در كارهاي خوب (انبياء آيه90) و عمل صالح (شورا آيه 26) و داشتن حالت خوف و رجا و بيم و اميد (اعراف آيه56)
زمينه هاي اجابت دعا
تناسب ميان نوع دعا و اسماي الهي نيز از آداب پذيرش دعاست. از اين رو براي بيماري از نام شافي و براي انتقام از ظالمان و ستمگران يامنتقم و براي فرزندخواهي، خيرالوارثين و براي منزل و خانه، خيرالمنزلين و براي قدرت و ثروت، يا وهاب و براي پيروزي، خيرالفاتحين مانند آن به كار رود. (بقره آيه128 و 129 و آل عمران آيه8 و 35و انبياء آيه 89و مؤمنون آيه29 و 109 و ص آيه35)
حمد (فاتحه آيه 2و 6) و توكل (اعراف آيه 89 و يونس آيه 85) و ذكر اسماي الهي (اعراف آيه180) و بيان ذكر اللهم (مائده آيه114) و يادكرد نعمت هاي خداوندي (يوسف آيه101 و قصص آيه17) و وارونه كردن كف دست ها به طرف آسمان (مزمل آيه8) از آداب دعاست. در روايتي از امام كاظم(ع) نقل شده است كه مراد از تبتل در هنگام دعا آن است كه شخص كف دستهايش را برگرداند. (نورالثقلين ج5 ص449)
از ديگر آداب مهم و اساسي دعا و نيايش كه قرآن بدان اشاره كرده است تعميم دعاست. يعني اين كه شخص در هنگام دعا ديگران را نيز شريك كند و تنها به دعا در حق خود نپردازد. نگرش جمعي و قرار دادن گروه در بيان همانند همراهي گروهي در دعا از آدابي است كه در اجابت دعا نقش دارد. (حمد آيه 6 و نيز بقره آيه 127 و 128 و 200 و 201 و 250 و ده ها آيه ديگر) خداوند براي اين كه مومنان به اين مسئله توجه داشته باشند در عمل در هنگام بيان دعاهايي منقول از پيامبران به تعميم آن اشاره مي كند.
يكي از آداب دعا كه براي اجابت آن بسيار مفيد است تسبيح و تنزيه خداوند است؛ زيرا شخص با اين كار بيان مي دارد كه علت روآوردن وي به سوي خدا نياز اوست و خداوند هستي هيچ نيازي به نيايش و دعاي او ندارد.(انبياء آيه 87)
براي بيان ضعف و سستي خود قرآن پيشنهاد مي دهد كه انسان در پيشگاه خداوند استغفار از گناهان (آل عمران آيه 147 و 193 و 194 و اعراف آيه 151) و توبه (بقره آيه 128) كرده و با بالا بردن دست ها و كف آن به آسمان (انبياء آيه 90) نهايت خشوع (انبياء آيه 90) و تضرع (اعراف آيه 55 و 205) و انابه (روم آيه 33 و ص آيه 34 و 35 و زمر آيه 8) حاجت ها و نيازهاي خويش را در پيشگاه خداوند عرضه دارد.
شرایط استجابت
این را بدان که اسباب و شرط های مستجاب شدن دعا بسیار است، پس باید که درتحصیل کردن و به جای آوردن آن شرط ها سهل انگاری نکنی، از جهت آن که مبادا هرگاه دعایی بخوانی و در اجابت تأخیری شود، پس شیطان تو را وسوسه کند و به خیال تواندازد که نَعوُذُ بِاللّه ِ خدای تعالی وعده ی خود را خُلف کرده است.
از جمله ی شرط ها آن است که باید در وقت دعا خواندن دل خواننده ی دعا متوجه به خدای عزّوجل باشد و در خواستن حاجت های خود هم چنان که در طلب شهوت های دنیوی که اکثر آن ها ضرر دنیوی و اخروی است کمال توجه و اهتمام را دارد، باید که در وقت خواندن دعا نیز کمال توجه را داشته باشد.
چون جهت خواستن مطلبی دست به دعا برمی داری، باید که امید و تعظیم نمودنِ تو خدای تعالی را زیادتر باشد از آن که دست به سوی خوردن طعام ها یا آشامیدن آبی دراز کنی. زیرا که دست دراز کردن تو به نزد پروردگار جهت خواستن نعمت ها و ثواب های اخروی اَهَمّ و عظیم تر و پر فایده تر است از دست دراز کردن تو به سوی طعام ها و نعمت های دنیوی، پس باید که عقل خود را و دل خود را حاضر سازی از برای دراز نمودن دستِ خود به قدر تعظیم آن کسی که تو دست خود را به نزد او بلند نموده ای و هر آن گاه که در تعظیم خدای تعالی نُقصان نمایی، پس قسم به خدا که چگونه امید استجابت دعا خواهی داشت و حال آن که تو در کردار و گفتار، تهاون (سستی) و سهل انگاری نموده ای. پس آیا تو شخصی را دیده ای که به سبب نافرمانی نزدیک و مقرب در نزد پادشاه شود؟! آیا آن که تو سؤال کننده ای را دیده ای که به بی ادبی کردن به شخصی نزدیکی جوید که از او چیزی طلب می کند؟!
شرایط دعا کننده
هرگاه که داعی، طلبیدن چیزی را از خدای تعالی اراده داشته باشد، پس باید که در وقت دعا خواندن، دو دست خود را بگشاید و کف دست خود را به جانب آسمان کند و هرگاه خواهد که از جهت ترس از عذاب آخرت دعایی خواند، کف دست خود را به جانب آسمان کند.
اول ابتدا به حمد و ستایش خدای تعالی و صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله کند، پس آن گاه حاجت خود را نام برده، از جانب اقدس الهی درخواست نماید.
و دیگر آن که خواننده ی دعا باید که دعا کردن و زاری نمودن در خلوت و پنهانی بهتر از دعای بلند و آشکار و در میان مردمان است. و از جمله ی صفات دعا کننده آن است که دل او از یاد آوردن خدای تعالی و نعمت های دنیوی و اخروی او و از ترس عقوبت ها و عذاب های دنیوی واخروی غافل نباشد و به فکرها و خیالات نامشروع و وسوسه های شیطانی مشغول نگردد.
و دیگر آن که باید که خوراک و پوشاک او از حلال باشد نه از حرام.
و دیگر آن که بَریُ الذِّمه و پاک از حقوق الناس و از ستم نمودن بر بندگان خدای تعالی باشد.
و دیگر آن که راضی به ظلم کردن شخصی دیگر نباشد، هر چند او را در آن دخلی نباشد.
و دیگر آن که باید که متکبر نباشد، بلکه پرهیزگار و با نیّت صادق و درست باشد.
و دیگر آن که دعا جهت رفع ظلم شخصی از او نکند و حال آن که خود به دیگری ظلم کرده باشد.
و دیگر آن که بعد از دعا مرتکب گناهان نشود تا آن که دعای او مستجاب شود.
و از جمله ی شرایط استجابت دعا آن است که باید اولاً از همه ی گناهان توبه و استغفار نماید و در کمال صَلاح و سداد و راستگویی باشد و دیگر آن که دعا در قطع صله ی رحم نکند.
و دیگر آن که دعا در حقّ دوست به حسب دنیا نباشد، زیرا که در حدیث وارد شده که پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله از خدای خود مسألت نموده اند که دعای دوستی را در حقّ دوستی دیگر مستجاب نگرداند که دوستی ایشان ازجهت غرض دنیوی باشد.
و دیگر آن که باید که دعا کننده طعام خود را از حرام و از مُشتَبه به حرام پاک سازد، هرگاه خواهد که دعای آن مستجاب گردد.
دیگر آن که دعا کننده، انگشتری در دست داشته باشد که نگین آن فیروزه باشد، زیرا که از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقول است که فرمودند که: از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله مروی است که خدای تعالی فرموده است که من حیا می کنم از بنده ای که دست خود را بلند کند و حال آن که در دست او انگشتری باشد که نگین آن فیروزه باشد، پس آن دست را ناامید برگرداند.
و دیگر از شرایط آن است که در دست او انگشتری باشد که نگین آن عقیق باشد، زیرا که از حضرت امام جعفرصادق علیه السلام منقول است که فرمودند: دستی به سوی خدای عزّوجل برداشته و بلند گردانیده نمی شود که دوست داشتنی تر باشد از دستی که در آن انگشتری باشد که نگین آن عقیق باشد.
اوقات استجابت
به سندهای معتبر، منقول است که از جمله ی اوقات استجابت دعاست این اوقات:
ـ وقت زایل شدن آفتاب از دایره ی نصف النهار (ظهر)
ـ نزد شنیدن اذان برای هر نماز؛
ـ ساعت اول از روز جمعه و ساعت آخر از روز جمعه؛
ـ سه یک آخر از همه ی شب ها که آن را وقت سحر گویند؛
ـ تمام شب جمعه؛
ـ وقت آمدن باران؛
ـ بعد از هر نماز واجب؛
ـ بعد از نماز شام هر گاه به سجده رود؛
ـ در وقت گریه و تضرع و زاری؛
ـ وقتی که آفتاب به قدر یک نیزه مانده باشد که به وقت ظهر رسد در هر روز؛
ـ بعضی از این اوقات، روایت دارد و بعضی از این ها به تجربه رسیده است.
در اوقات اجابت دعا که در هر سال یک مرتبه باشد، از آن جمله شب قدر است که آن شب نوزدهم و شب بیست و یکم و شب بیست و سوم ماه رمضان المبارک است و خصوصا اگر چنان چه احدی به شب قدر، علم داشته باشد و اگر به یقین شب قدر را ندانسته باشد. پس احادیث درباره ی فضیلت شب بیست و سوم بیشتر است و از برای اجابت دعاها این شب راجح تر است.
ـ و از آن جمله، روزهای این شب هاست: روز نوزدهم و بیست ویکم و بیست وسوم.
ـ روز عید مولود حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله که هفدهم ماه ربیع الاول است.
ـ شب مبعث حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله که بیست و هفتم رجب است و روز آن.
ـ روز عرفه و شب عرفه است، خصوصا از برای شخصی که در عرفات یا کربلای معلا باشد.
ـ شب ها و روزهای سه عید است و آن شب عید غدیر است و روز اوست و شب عید رمضان (فطر) و روز آن است و شب عید قربان و روز آن است.
ـ شب اول ماه مبارک رجب است و به روایتی دیگر در هر شب از ماه رجب
ـ روز نصف (نیمه ی) شعبان و شب.
7 راه عملی برای احترام گذاشتن به دیگران در محیط کار