دنیای رنگارنگ حشرات

دنیای رنگارنگ حشرات

در طبیعت از نظر یک حشره شناس هیچ چیزی متغیرتر و درخشان تر و جداب تر و فریبنده تر از رنگ حشرات وجود ندارد. رنگ های مختلف بدن حشرات براساس دو منبع متفاوت، یکی فیزیکی و دیگری شیمیایی ایجاد می شوند. ‏رنگ های فیزیکی موسوم به رنگ های فلزی، همیشه تحت ‏خصوصیات ساختمان جلد بنام رنگ های ساختمانی و عموماً نتیجة طرز انعکاس اشعه نورانی در سطح صفحات کیتینی کوتیکول بیرونی ‏می باشند. شدت رنگ های فیزیکی و تغییرات دیگر آنها بستگی به

‏ضخامت صفحات کیتینی جلد و رطوبت و سایر عوامل محیط خارج داشته و برخلاف رنگهای شیمیایی، عموماً ناپایدار و در صورت تغییر سطح انعکاس و زاویة برخورد تغییر پیدا کرده و یا بکلی از بین میروند. در بعضی از حشرات سطح بدن و بالها دارای رگه های منشعب یا چند ضلعی است به نام Microsculptures که در صورت تراکم زیاد رنگ حشرات جلوة مات پیدا پیدا میکند. رنگهای فیزیکی بیشتر در پروانه ها و حشراتی که سطح بال و سایر قسمتهای بدن آنها پوشیده از فلس میباشد، مشاهده میشود.

رنگهای شیمیایی از قبیل سیاه، سبز، قرمز، قهوه ای و ... در حشرات نتیجه وجود مواد رنگی به نام رنگدانه یا Pigment در طبقه کوتیکول درونی و سلولهای هیپودرمی میباشد و رنگهای مزبور فوق العاده متغیر بوده و تحت تأثیر شرایط تغدیه و عوامل داخلی و خارجی تغییر می کنند. در بعضی حشرات، رنگ های فیزیکی و شیمیایی به طور مشترک و مخلوط مشاهده می شود.

‏رنگ بدن حشرات در اغلب گونه ها دارای یک نوح تغییرات فردی است. در این گونه ها طرز پراکندگی رنگ دانه ها و تغییرات ساختمان یا ترکیب شیمیایی آنها موجب بروز نقش و نگارهای متفاوت می گردد که از نظر تشخیص و تفکیک گونه ها اهمیت دارد. این پدیده در اغلب گونه های راسته پروانه ها (Lepidoptera), زنبورها (Hymenoptera‏)، نیم بالان (Hemiptera‏), سخت بال پوشان (Coleoptera‏) و راست بالان (Orthoptera‏) مشاهده ‏می شود.

‏تغییرات رنگ و نقش و نگارهای جلد در بعضی از حشرات مانند ‏کفشدوزکها (CoccineIlidae) مبداء ارثی داشته و موجب

‏پیدایش تیپ های مرفولوژیک مشخص و ثابتی می گردد، در صورتی که برخی دیگر تغییر ‏رنگ هیچگونه علت ارثی نداشته است و فقط ‏تحت تاثیر عوامل محیط خارج از قبیل حرارت، رطوبت، نور و تغییرات کیفی غدا می باشد. بروز این نوع تغییر رنگ در افراد یک گونه معمولاً جنبه فصلی یا محلی و جغرافیایی دارد. مثلاً در پروانه های Araschnia Ievana‏‏ نسل تابستانی و زمستانی حشره دارای اختلاف رنگ محسوس می باشند. در سوسک های Carabus coriaceus ‏ و Carabus auronitens ‏نژادهای مدیترانه ای دارای رنگ فلزی روشن تر از نژادهای اروپای مرکزی می باشند.

‏در حشرات تغییر رنگ جلد تحت تاثیر عوامل محیط خارج، برخلاف آنچه در بعضی از قورباغه ها و خزندگان و نرم تنان و خرچنگ ها مشاهده می شود، آنی نبوده و بروز آنها معمولاً مستلزم گدشت یک زمان قابل توجهی است، مثلاً در پروانه های Pieridae‏رنگ سبز یا زرد ‏شفیره ها بستگی به مدت روشنایی در آخرین روزهای فعالیت لارو و مخصوصأ مرحلأ قبل از تکمیل شفیره دارد. در راست بالان و خرطوم مفصلی ها این نوع تغییر رنگ ها اغلب به دنبال سپری شدن یک دوره کامل سن پورگی و تغییر ‏جلد آن به وقوع می رسد. در این تجربیات تغییر رنگ بازماند گان حشراتی که در شرایط تجربی قرار میگیرند، اغلب موضعی و موقتی بوده است و بعد از مدتی از بین می رود.

پدیده هم رنگی با محیط (Homochromie) در بعضی از چوبک مانندها (Phasmoptera ‏) و بعضی از ملخ ها مانند Oedipoda coerulescens و بعضی از پروانه ها همراه ‏با یک نوع بی ثباتی و تغییر رنگ است که در درجه اول مربوط به طرز برخورد اشعه نورانی به سطح جلد و انعکاس آنها می باشد. در ملخ های Oedipoda به تجربه ثابت شده است که نور و رنگ محیط خارج از طریق چشمها و دستگاه عصبی مستقیماً روی جلد اثر می گزارد. این نوع تغییر رنگ ها نتیجه مهاجرت و جابه جا شدن رنگدانه ها در سلولهای بوده و معمولاً قابل برگشت می باشند. مثلاً در چوبک مانندها رنگ بدن شب ها تیره تر از روزها بوده و در صورت نگاه داشتن حشره در تاریکی یا روشنایی، مداوم تغییر رنگ های مزبور دوام پیدا می کنند. این پدیده تحت تاثیر عوامل عصبی و فورمونی است. در ملخ ها تغییر رنگ فوری که در جریان نشو و نمای این حشرات برای تبدیل شکل بومی به شکل مهاجر و یا برعکس صورت می گیرد، نتیجه تحریکات عصبی از طریق چشمها و شاخک ها است که موجب ترشحات فورمونی مؤثر بر روی مواد رنگی جلد می گردند.

‏رنگ پوست بیشتر حشرات، در طول زندگی مربوط به وجود و ‏تراکم رنگدانه های مختلف و چگونگی انتشار آنها در بدن است. ‏تک رنگی که در آن جانور فقط به یک رنگ مشخص درمی آید، به ندرت در حشرات دیده می شود. ‏شرایط لازم برای به وجود آمدن پدیده تک رنگی، در اصل مربوط به اعمال متا بولیک ویژه رنگ دانه ها در بدن است که معمولاً به دو صورت سفید مات (Albinisme‏) و تیره یک دست ( Melnisme ‏) آشکار می شود.

‏در پدیده تک رنگی، تولید رنگ دانه های عامل، به گونه فوق العاده ای فزونی می یابد، بطوریکه دیگر رنگ دانه ها را از لحاظ کمیت ‏به شدت تحت تاثیر قرار می دهد، مثلاً در حال ملانیسم رنگ دانه های ملانین موجود در پوست به قدری زیاد ‏می شوند که رنگ دانه های دیگر عملاً ‏نمی شودنند اثر وجودی خود را نشان دهند. این پدیده بویژه در پروانه ها در اثر تغییرات شرایط اکولوژیک محیط دیده می شود. ‏رنگ پوست و نقش و نگار آن در ‏برخی از حشرات، مانند کفشدوزک ها ( CoccineIlidae ‏) یک پدیده ارثی بوده و قابل انتقال به افراد نسل های بعدی است و تغییر آن می شودند سبب پیدایش تیپ های مورفولوژیک ثابت و مشخص گردد، در صورتی که در ‏برخی دیگر از حشرات، این تغییر رنگ ‏هیچگونه علت ارثی ندارد و تنها در اثر عوامل اکولوژیک مختلف صورت می گیرد. مثلاً در پرواناAraschnia jevana ‏افراد نسل تابستانی و ‏زمستانی از لحاظ رنگ بدن با همدیگر دارای اختلاف فاحش می باشند. تمرکزو نحوه پراکنش رنگ دانه ها در‏بدن، نه تنها به علت ایجاد نقش و نگارهای گوناگون، در بررسی های مورفولوژیک و رده بندی دارای اهمیت ویژه ای می باشند، بلکه گاهی نیز در حفظ و حراست حشرات در مقابل دشمنان طبیعی نقش عمده ای را انجام می دهند.

‏رنگ بدن در ارتباط با محیط زیست و امکان ادامه زندگی در مقابل دشمنان طبیعی، دارای نقش اساسی است، بطوری که میشودن گفت ‏رنگ بدن تعداد زیادی از حشرات و حتی جانوران دیگر تقریباً شبیه ‏رنگ محیط زیست آنها می باشد، مانند حشرات مقلد چوبک مانندها و یا برخی از ملخ های شاخک کوتاه.

Cott ‏در سال 1938 رنگ بدن حشرات را براساس نحوه بهره گیری حشره از آن در مقابل دشمنان طبیعی طبقه بندی کرد که دو مورد مهم آن را شرح می دهیم.

1- رنگ فریبنده - که در آن حشره خود را به رنگ محیط زیست و یا به ‏رنگ گونة دیگری از حشره که مصون ‏از حمله است، درمی آورد و بدین ترتیب سبب فریب دشمنان طبیعی خود می شود.

2- رنگ بازدارنده - عبارت از ‏رنگ هایی است که دشمن به علت ترس و انزجار از آن، از نزدیک شدن به شکار خودداری می کند. ‏پاره ای از حشرات برای استتار خود در مقابل دشمنان و یا برعکس برای به دام انداختن شکار خود را به رنگ محیط و پا به تیپ محیط زیست خود درمی آورند. بسیاری از حشرات خود را به شکل برگ، شاخه های باریک، خار و قطعه سنگ درمی آورند. این عمل را تقلید می گویند که در چوبک مانندها، پروانه ها و ملخ ها دیده می شود.

‏تغییر رنگ بدن حشرات برحسب شرایط و عوامل گوناگون محیط زیست و در جهت سازش با آنها در دو جهت مورفولوژیک و فیزیولوژیک صورت می گیرد. اگر این تغییرات در جهت سازش های فیزیولوژیک باشد معمولاً کند و به تدریج تحقق می یابد.

الف- تغییر رنگ مورفولوژیک - این گونه تغییر رنگ به وسیله (1923) Knight، روی سن ‏مورد بررسی قرار گرفته است، طبق نظر این پژوهشگر افراد جمعیت آن در حالت طبیعی به سه رنگ سفید، زرد و قرمز دیده می شوند.

‏این حشره در دوران رشد پورگی خود دارای پنج سن می باشد که در ‏سن سوم ممکن است پوره های زرد رنگ آن به فرم های قرمز رنگ، ‏در سن چهارم پوره های قرمز رنگ به فرم های زرد رنگ و بالاخره در ‏سن پنجم به فرم های سفید رنگ تبدیل شوند. رنگ بدن حشرات ‏کامل به شدت تابع شرایط اکولوژیک محیطی است که پوره ها در آن نشو و نما کرده اند، بنابراین، تغییرات رنگ بدن سن ها در مرحلة ‏محیطی بلوغ به طور اصولی تابع چگونگی شرایط زندگی مراحل ‏پورگی است.

‏بطور کلی عوامل مؤثر در تغییر رنگ حشرات کامل به شرح زیر می باشند:

1- گرما - بنظر می رسد گرما یکی از عوامل مهم در تغییر رنگ و یا تثبیت رنگ دانه ها در درون سلول های اپید رومی و یا کوتیکول نقش اساسی دارد. چنانکه افزایش آن به میزان 31 ‏تا °C32 سبب می شود که رنگ دانه های کاروتن اکسیده شده و به صورت مواد زاید از بدن دفع گردد. این عمل سبب بروز رنگ سفید در حشره می شود.

گرمای متغیر- دراین شرایط مقدار کمی ازکاروتن در سلول های اپید رمی باقی مانده، بقیه ضمن اکسیده شدن از بین می روند و این سبب پیدایش رنگ زرد بدن می شود.

‏ گرمای پایین - اگر گرمای پایین محیط زیست تا حدود 24 ‏- 21 ‏درجة سانتی گراد پایین آید رنگ دانه های کاروتن در سلولهای اپیدرم انباشته شده و منجر به پیدایش رنگ قرمز می شود. به موازات تجمع ‏کاروتن، در اثر اعمال متابولیک، تشکیل ملانین نیز برای مقدار زیاد در برون کوتیکول صورت می گیرد و در نتیجه رنگ عمومی بدن سن های کامل به رنگ های گوناگون درمی آید.

‏اثر گرما در تغییر رنگ بدن، علاوه بر سن نامبرده، در روی دیگر حشرات نیز بررسی شده است که بطور مختصر به آنها اشاره می کنیم.

‏زنبورهای پارازیت جنس Habrobracon ‏- اگر این زنبورها در گرمای بالا پرورش داده‏ شوند، رنگ بدن آنها روشن تر میشود که در ماده ها، این صفت به افراد نسل بعدی نیز منتقل می گردد. (1960) Jovancieضمن بررسی روی شیخک Mantis religiosa ‏نشان داد که گرمای حدود C° 30‏ و رطوبت 60 ‏درصد، ‏سبب پیدایش رنگ سبز می شود اکر لاروهای سبز رنگ این حشره در ‏گرمای C° 40 ‏و رطوبت نسبی کمتر از 60 ‏درصد پرورش داده شوند، بعد از مدتی به رنگ قهوه ای درمی آیند.

2- رطوبت - یکی از عوامل مهم تغییر رنگ به ویژه در پروانه ها، رطوبت است. اگر بال های یک طرف شفیره پروانه را در شرایط ‏رطوبت زیاد و بال های طرف دیگر را در رطوبت اندک نگهداری ‏کنند، بعد از تبدیل شفیره به پروانه، رنگ بال های دو طرف متفاوت خواهد بود. این آزمایش و آزمایش های دیگر نشان داده است که ‏افزایش رطوبت نسبی می تواند رنگ بدن حشرات را به رنگ تیره ‏تبدیل نماید، در صورتی که خشکی محیط زیست سبب روشن شدن ان می شود.

3- نور- نور در تغییر رنگ بدن نقش مهمی دارد، اگر لارو سن آخر پروانه سفید کلم (Pieris brassicae‏) را در معرفی تابش نور زرد یا نارنجی قرار دهند، رنگ دانه های سیاه و سفید از بین رفته و در ‏نتیجه شفیره آن سبز رنگ می شود که این صفت به افراد نسل بعدی نیز منتقل می شود. اگر این آزمایش با نور فوق بنفش انجام شود رنگ دانه های سیاه رنگ افزایش پیدا خواهد کرد. اکر لاروهای پروانه Vanessa ‏را تحت تابش نور زیر قرمز قرار دهیم رنگ دانه های ‏سیاه رنگ از بین رفته و رنگ دانه های سفید افزایش پیدا می کنند، در ‏نتیجه شفیره آن به رنگ مایل به سفید تبدیل خواهد شد.

گاز کربنیک - فاضل حسینی در سال 1963‏، اثر گاز کربنیک را روی ملخ دریایی (Schistocerca gregaria ‏) مورد بررسی قرار داد و ثابت کرد که این گاز سبب تیره شدن رنگ بدن می شود. به دنبال آن Nicolas ‏و همکاران (968 ‏ا)، بررسی هایی روی ملخ آسیایی Locusta migratorial)‏) انجام دادند و نشان داده شد که اگر فرم بومی این حشره روزانه به مدت 3 ‏دقیقه در محیط گاز ‏کربنیک دار قرار بگیرد، رنگ دانه های سیاه رنگ در زمینة سفید بدن ‏آشکار خواهند شد. این آزمایشها روی حشرات زیادی انجام گرفت و همه نتیجه یکسانی حاصل کردند.

‏تغییر رنگ فیزیولوژیک - این پدیده بسیار سریع انجام گرفته و قابل برگشت به حالت اول می باشد. حشرات مانند بی مهرگان می توانند رنگ بدن خود را در شرایط مناسب عوض کنند. علت تغییر ‏رنگ مربوط به تمرکز و یا پخش و انتقال رنگ دانه ها در سیتوپلاسم ‏سلول های اپید رمی بدن است. عامل بروز این پدیده نوسانات شدت ‏نور و تغییرات رنگ محیط زیست می باشد. (1931) Atzler، بررسی هایی در مورد چگونگی نقل مکان رنگ دانه ها در ‏سیتوپلاسم سلولهای اپیدرمی، در شرایط روشنی و تاریکی، روی حشره چوبک مانند Dixippus ‏انجام داد و نشان داده شد ‏که رنگ بدن آن هنگام شب و روز تغییر‏می کند.957 (1957) Raab به دنبال این بررسیها، آزمایش هایی روی Carausius morosus ‏انجام داد و ثابت کرد که تیره شدن رنگ بدن این حشره در شب، مربوط به وجود هورمون رنگ ساز (Chromactive) است که از مغز سوم ترشح می شود. این دانشمند معتقد است که ترشحات غده های Corpora Cardiaca ‏در جابه جاِیی رنگ دانه ها در درون سلولهای اپیدرمی دارای نقش هستند.

‏تغییر رنگ فیزیولوژیک ممکن است در اثر یک یا چند عامل بیرونی و یا به وسیله یک هورمون عصبی و یا اصولاً با انعکاسات سیستم عصبی صورت بگیرد. این پدیده معمولاً کند صورت گرفته و قابلیت برگشت آن نیز طولانی است. عوامل بیرونی که در این عمل نقش مستقیم دارند عبارتند از:

گرما - گرما بطور مستقیم در تغییر رنگ بعضی از حشرات مؤثر است. چنانکه در محیط زیست ملخ استرالیایی Kosciuskola tristis ‏رنگ طبیعی آن سبز است. اگر گرما از 25 ‏به°C5 کاهش ‏یابد رنگ بدن آن به تدریج تیره می شود و اگر مجدداً در آزمایشگاه ‏مدت 18 ‏ساعت در گرمای مناسب نگهداری کنیم. تعادلی در تمرکز ‏رنگ دانه ها برقرار شده و حشره برنگ طبیعی خود برمی گردد.

‏علت تیره شدن بدن مربوط به انتقال اموکرم Ommochromes ‏به سوی بخش بالایی سلول های اپیدرم است. در حالی که سبز رنگ شدن بدن ناشی از تمرکز اموکرم های سیاه در بخش قاعده این سلول هاست و تمرکز رنگ دانه های سبز در بالای آنها میباشد.

2- هورمون - تغییر رنگ بدن حشرات گاهی به وسیله هورمون صورت می گیرد. عوامل محرک ترشح آن نیز اغلب متعدد است. مثلاً در حشره چوبک مانند Carausius morosus‏به عامل روشنایی مربوط است. رنگ این حشره در مدت شب تیره و در روز روشن ‏کمرنگ است. سلول های اپیدرمی در این حشره حاوی رنگ دانه های ‏قهوه ای، زرد و یا قرمز نارنجی و آبی سبز است رنگ دانه های قهوه ای و قرمز نارنجی می توانند به سوی سطح بالایی و یا پایینی سلولها ‏منتقل شود، در حالی که دیگر رنگ دانه ها در سیتوپلاسم بطور کامل ‏پراکنده و پخش می شوند. انتشار و یا تمرکز آنها در یک نقطه سلول، تحت کنترل هورمونی است که از سلول های عصبی مغز ترشح می شود. ‏تحریک سلول های عصبی به وسیلة جشم (گیرنده نور) انجام ‏می شود، به این جهت هنگامی که حشره در محل تاریک نگهداری ‏می شود، برنگ تیره درمی آید. اگر سرو قفس سینه را با بستن نخ از هم جدا کنیم، بطوری که انتشار هورمون مغزی به وسیله خون امکان پذیر ‏نباشد، رنگ بدن حشره هیچوقت سیاه رنگ نخواهد شد.

3- واکنشهای عصبی: در حشراتی که دارای فعالیت شبانه هستند، رنگ جشم ها (پروانه ها) هنگام روز ر‏وشن و موقع شب تیره می باشد. این تغییر رنگ ناشی از جابه جایی رنگ دانه ها ‏در سلول های رنگین اما تیدی های ( Ommatidies ‏) چشم میباشد. انتشار و یا تراکم اموکرم ها نیز تحت کنترل جریانات عصبی لبه های نوری مغز می باشد.

‏بطور کلی مهمترین رنگ دانه هایی که به سبب تمرکز در درون سلول ها باعث ‏رنگین شدن پوست و یا دیگر اندام های ‏بدن می شوند عبارتند از:

1- پترین (Pterines) - گروهی از رنگ دانه های طبیعی هستند که در حشرات و جانوران مهره دار به فراوانی یافت میشوند. این رنگ دانه ها که سفید، زرد و نارنجی هستند به مقدار زیاد در چشم ها، پوست بدن و لوله های مالپیگی بیشتر حشرات وجود دارند. پترین نقش مهمی در رشد و نمو حشرات نیز دارد. نقش اساسی پترین و مشقات آن در زندگی اجتماعی برخی از حشرات اجتماعی مانند زنبورعسل، از لحاظ رفتار و عادات و همچنین تنظیم ترشح هورمون های رشدی به ثبوت رسیده است.

2- فلاوین - رنگ دانه های فلاوین از لحاظ ساختمان شیمیایی نزدیک به پترین ها می باشند. یکی از

مهمترین مشقات این

گروه رپبوفلاوین است که به رنگ زرد بوده و همنام ویتامین B2 ‏می باشد. این رنگ دانه در حشرات، بویژه در لوله مالپیگی، در جنین و ‏در دیگر مراحل رشدی دیده می شود. این ماده هرگز در رنگ آمیزی ‏قسمت های بیرونی بدن نقش ندارد. ریبوفلاوین مانند پترین دارای ‏خاصیت فیزیکی فلوئورسانس (Fluorescence‏) است، یعنی در مقابل تابش نورهای نامرئی، پرتوهائی از آن ساطع می شود، مانند دستگاه نورتاب در کرم شب تاب (Lampyris‏).

کارتنوئید - گروه رنگ دانه های کارتنوئید در جانوران و گیاهان به فراوانی یافت می شوند، رنگ آنها زرد، قرمز و بنفش میباشد. کارتنوئیدها شامل رنگ دانه های متعددی هستند که مهمترین آنها کاروتن است که رنگ زرد هویج نیز به آن مربوط می باشد. این رنگ دانه در پوست بدن، بال ها، خون، بافت چربی و تخمدان حشرات وجود دارد.

‏کارتنوئیدها در قدرت بینایی جانوران بویژه انسان به صورت ویتامین A ‏نقش اساسی بازی می کنند، اما در مورد حشرات احتمالأ این وپتامین منشاء اثر نیست. کارتنوئیدها عموماً در چربی ها حل می شوند و در بدن حشرات به صورت محلول و یا ترکیبات پروتئینی باقی می مانند. مهمترین آنها آلفا کاروتن و بتاکاروتن است که در بیشتر حشرات دیده می شوند. این دو کاروتن بویژه در بال و چشم ملخ آسیایی وجود دارد.

یکی دیگر از گروه کاروتنوئیدها رنگدانه گزانتوفیل ‏(XanthophyIIe) است که در مقابل تابش نور به رنگ آبی مایل به سبز درمی آید.

اموکرم - اموکرم عبارت از گروهی از رنگ دانه های طبیعی است که به رنگ زرد، بنفش و قرمز در بیشتر حشرات دیده میشوند.

Becker (1937) نخستین باراین مواد رنگی را در اماتیدی چشم های مرکب حشرات کشف کرد و به این سبب نام آنها را اموکرم نامید. ولی بعدها این رنگ دانه ها را از پوست حشرات نیز بدست آوردند. محل تمرکز این رنگ دانه ها در پوست و در سلول های اپیدرمی است که به مقدار زیاد در سیتوپلاسم انباشته شده و سبب پدید آوردن لکه های ‏رنگین می شوند.

5- ملانین - یکی از مهمترین رنگ دانه ها است که به فراوانی در جانوران بی مهره، مهره دار و گیاهان دیده می شود. این رنگ دانه و مشتقات آن به رنگ های قهوه ای، تیره و یا سیاه مایل به قرمز است که در کوتیکول حشرات دیده می شوند. ملانین معمولاً بصورت توده ای و به شکل لکه هایی در لایه بیرون کوتیکول متمرکز می شود. این ماده رنگی در نتیجه اثر آنزیم تیروزیناز روی تیروزین موجود در کوتیکول به وجود می آید. به طور کلی برای تشکیل ملانین وجود 3 ‏عامل: تیروزین، تیروزیناز و اکسیژن ضروری است.

‏علت تیره شدن کوتیکول حشرات کامل پس از پوست اندازی مرحلة بلوغ، مربوط به وجود ملانین است که ضمن فعل و انفعالات شیمیایی پیچیده ای پدید می آید. مجموع این کنش و واکنش ها ملانیزاسیون نامیده می شود.

رنگ آمیزی با منشاء غیر رنگدانهای

‏این نوع رنگ آمیزی ذاتی است. زیرا فقط دارای یک مبنای فیزیکی می باشد و در اغلب حالات به علت وجود لایه های نازک با ضریب انعکاس متفاوت ظاهر میگردد. در حقیقت معمولیترین طریقه جهت یک انعکاس انتخابی، تداخل امواج منعکس شده از تیغه های نازک کوتیکولی است که برروی هم چیده شده اند و در چین حالتی تداخل امواج موجب پیدایش رنگهای طیفی یا فلزی میگردد. ایجاد طیف رنگین در سطح بالهای طیاره مانندها و چند گونه از دوبالان براثر انحراف نوری است که در بین تیغه های نازک پوستی تشکیل میگردد. در برخی از شرایط، فلسهای پروانه ها قادرند رنگ های طیفی را به وجود بیاورند.

 ‏در بالهای حشرهای به نام Lytta vesicatoria ‏ از سخت بالپوشان خانوادهCantharidae ‏ هنگامی که تیغه‌های کوتیکولی در معرض آمونیاک قرار بگیرند، متورم شده، از آبی مایل به سبز فلزی به رنگ زرد یا قرمز مسی درمیآیند. در جنس Coptocycla‏ از خانواده Chrysomelidae ‏ براثر آبگیری پس از تنگ شدن تیغهها حشره رنگ خود را عوض می نماید و از زرد مسی به سبز، آبی و سپس بنفش برمیگردد، ولی بعد از جذب دوباره آب تیغههای پوستی به حالت اولیه درآمده و رنگ اولیه خود را کسب می نمایند. در بالهای چند نوع از سخت بالپوشان، فلسهای رنگین در تمام جهات دارای تیغههای متمایلی هستند که جهت ذخیره هوای محدودی بکار میروند. از چین ترتیب قرار گرفتن تیغه های فلسی، رنگ های مختلفی در بال ها ظاهر میشود.

‏از مثالهای دیگر رنگ آمیزی مربوط به پدیده های فیزیکی میتوان بالپوشهای حشرات دو خانوادهMeloidae ‏ و Buprestidae ‏ و همچنین رنگهای ناحیة شکمی انواع مختلفی از دوبالان را نام برد. در پروانه هایی که رنگ هایی با جلای فلزی دارند، از لحاظ تشکیل رنگ های مزبور و از نظر طرز قرار گرفتن تیغههای پولکها دو نوع متمایز تشخیص داده می شوند که عبارتند از:

1- نوع Urania‏ که اولین بار در پروانه‌های جنس Urania ‏ جزیره ماداگاسکار مشاهده و مطالعه شده است. به تدریج از این نوع در پروانههایZygena ‏ و Lycena ‏مشاهده شد. در این حالت قسمت های فوقانی و تحتانی پولکها ضخیم هستند و شامل تعداد زیادی تیغه های برروی هم میباشند.

2- نوعMorpho ‏ که برای نخستین بار در پروانه‌های جنسMorpho ‏ آمریکای جنوبی مورد مطالعه قرار گرفته است. در پروانههای مزبور بالها دارای رگهای متالیک و