اهمیت صنایع غذایی

اهمیت صنایع غذایی

می دانیم کشورهایی که بیشترین تولید مواد غذایی را دارند ، نرخ رشد جمعیت آنها صفر است .مسلماٌ مواد غذایی در قرن حاضر به عنوان یک وسیله سیاسی در آمده است . در حال حاضر قریب یک میلیارد نفر در جهان از کمبود مواد غذایی رنج می برند که 800 میلیون نفرشان در فقر مطلق بسر می برند .جالب اینکه 25 درصد جمعیت دنیا با بهره مندی از تکنولوژی و جدید ترین روشهای تولید و برداشت توانسته اند مازاد تولید داشته باشند در حالی که 75 درصد جمعیت جهان دچار کمبود مواد غذائی هستند .

اما دانش در جهان کنونی اجازه می دهد یک نفر با تلاش خود غذای 10 نفر را تامین کند حال آنکه کشاورزی سنتی هر 10 نفر را مجبور به تهیه غذای یک نفر می کند .

یقیناٌ یکی از شرایط تعیین کننده در دنیا امروز ، قدرت تکنولوژی کشورهاست .ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم . باید تکنولوژی پیشرفته و بسیار توانمندی را کسب کنیم و در زمینه مواد غذایی کسب این توان ضروری تر و محسوس تر است . ما باید بدانیم که حصول به چنین امکاناتی با تواناییهای جامعه ارتباط مستقیم دارد .

بی شک صنایع غذایی پیوندی عمیق با نظام کشاورزی دارد ، لذا یک چشم باید حوزه کشاورزی را ببیند و نگاه دیگر متر صد و نگران صنایع غذایی باشد .

لذا با  توجه به اینکه بهترین شرایط کشاورزی جهان را کشورمان با 12 نوع آب و هوا دارا              می باشد ، نباید از نظر دسترسی به مواد غذایی نگران باشیم. فقط راه نگهداری و استفاده درست و بهینه از این نعمت خدایی را باید بیاموزیم و همه تلاش خود را در این جهت معطوف نمائیم . اما بی تردید همه صاحب نظران بر ضرورت و نقش کلیدی صنایع تبدیلی تاکید دارند به این جهت که . هم اکنون حدود 40 درصد از محصولات کشاورزی ما به دلیل نداشتن امکانات نگهداری ضایع  می شود .

احیای صنایع تبدیلی غذایی ( کنسرو ) باید یک از  اولویت برنامه های دولت قرار بگیرد. لازم به ذکر است که بهترین مواد خوراکی دنیا در این سرزمین پهناور حاصل می شود  .

صنایع غذایی کشور را می توان همطراز فرش و خاویار ایران به بازار بین المللی عرضه کرد و با داشتن 12 نوع آب و هوای مطلوب در این سرزمین پهناور و حضور نیروهای متخصص صاحبان صنایع و بازرگانان را  اجازه می دهد که صادرات کنسرو و کمپوت را گسترش بیشتری دهند .

ولی رسیدن این صنعت به سطح مطلوب در بازار جهانی ، نیازمند حمایت جدی دولت با واگذاری اعتبارات ارزی است .اما در خصوص فرهنگ مصرف باید گفت : فرهنگ مصرف کمپوت و کنسرو در کشور ما هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است .ولی  اروپا دارای مصرف سرانه 800 قوطی کنسرو در سال است . حال آنکه هر ایرانی در سال حدود 7 یا 8 عدد کمپوت و کنسرو مصرف می کند . اشتباه نشود رقم بالای سرانه اروپا نشانه مصرف زدگی و مصرف گرایی نیست . آنان برای وقت خود ارزش بیشتری قائل هستند و به جای گذراندن زمان در آشپزخانه از اوقات خود برای مطالعه و امور اجتماعی استفاده می کنند .

لذا صنایع کمپوت و کنسرو قدرت زیادی برای جذب کارگر ساده و نیمه ماهر را دارد و نیازی به تعداد فراوان نیروی انسانی متخصص در سطح بالا نیست . چنانچه کارخانجات موجود کشور از نظر تجهیزات مورد رسیدگی قرار گیرند و دستگاههای جدیدی وارد شود ، می توان بخش عظیمی از فرآورده های کشاورزی را که هم اکنون بی مصرف و ضایع می شود به صورت کنسرو و کمپوت روانه بازار کرد .و علاوه به نیاز داخلی بازارهای خارجی را تسخیر کرد .

همانگونه که فرش و خاویار ایران در جهان معروف و دارای بازار است می توان در زمینه صنعت کنسرو و کمپوت به چنین موقعیتی دست یافت . هم اکنون کارخانجات معروف دنیا ، رب ، گوجه فرنگی و خیار و سیب را به صورت فله می خرند و با بهره گیری از تکنولوژی جدید صنعت بسته بندی آن را به عنوان محصولات خودشان عرضه می کنند، لذا با تجهیز کارخانجات می شود  سالیانه حدود  هزاران  تن آب میوه و کمپوت  سیب را صادر کرد  . برای حضور در بازارهای جهانی در امر صنایع غذایی می طلبد که وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنایع همکاری چشمگیری داشته باشند اما با شکل بسته بندی کنونی صنعت غذایی ما جایی در جهان ندارد . فرض کنید برای قوطی آبمیوه که از در معمولی استفاده می شود و مصرف کننده در خیابان و بیابان و یا مسافرت باید دنبال میخ و آچار بگردد تا از آن استفاده کند .آیا این شکل بسته بندی می تواند بازار جهانی را تسخیر کند؟

مسلماً واگذاری تسهیلات و امکانات ، نیازمند برنامه ریزی است و وزارت صنایع و معادن                   می تواند با هماهنگی لازم ، چند واحد تولیدی را انتخاب و روی آنها سرمایه گذاری کند و در صورت موفقیت و یافتن یک الگوی مناسب آن روش را برای کارخانجات دیگر نیز گسترش دهد . با تحقق این امر می شود  روزی برسد که با وجود این همه مواد اولیه مرغوب در کشور ، بتوان به عنوان یک صادر کننده موفق بین المللی در بازار جهانی حضور یافت .

با توجه به توان بالا در تولید کشاورزی دستیابی به خودکفایی و صادرات آن در صنایع غذایی  کشور ممکن است ، به شرط اینکه نیاز مالی کارخانجات و کمبود قطعات یدکی رفع شود و صنایع تبدیلی غذایی بیشتری راه اندازی و گسترش یابد . کشوری می تواند صادر کننده باشد که به خود کفایی برسد . وقتی بازار داخل با کمبود مواجه است افکار عمومی اجازه صادرات   نمی دهند . اما مسئولان کشور می توانند در صورت توجه بیشتر به صنایع کنسرو از طریق همکاری با صنایع مذکور امکان صادرات بیشتر را برای این صنعت فراهم آورند .

اگر چه مواد اولیه کشاورزی خوبی داریم اما مشکلات فراوانی هم موجود است . گرفتاری اصلی این صنعت در حال حاضر عدم امکانات جهت بسته بندی است طی سالهای اخیر تکنولوژی در این زمینه پیشرفت فراوانی داشت و ما در این زمینه بسیار عقب هستیم . استفاده از قوطی و شیشه برای محصولات غذایی در جهان کنونی کمتر شده است و ما هنوز در تهیه و تامین همین نیاز مشکل داریم .

رنگ شیشه ها در شکل ظاهری جنس اثر نامطلوب دارد هر کدام وزن  متفاوتی دارند که در تولید انبوه خصوصاٌ برای صادرات مشکل آفرین است درهای آن درست بسته نمی شود ورود هوا جنس را فاسد می کند لاک قوطیها مناسب نیست حتی قبل از مصرف در کارخانه زنگ زدگی ایجاد می کند همه اینها موجب افزایش ضایعات می شود .

حدود 30 درصد از تولیدات کشاورزی کشورمان به دلیل نداشتن امکانات کافی در کارخانجات کنسرو و صنایع تبدیلی به هدر می رود . احیای این صنعت نه تنها از ضایع شدن این مقدار عظیم دسترنج کشاورزان ما جلوگیری می کند بلکه به تقویت صادرات هم کمک خواهد کرد .

می دانید خشکبار در واقع یک کالای تفننی است و ممکن است بازار جهانی رغبت چندانی به خرید آن نشان ندهد لذا بازاریابی آن از دقت و ظرافت خاصی برخوردار است و  در این راه با بکار گیری شیوه های نو و ابتکاری از جمله افزایش کیفیت محصول ، شکل بسته بندی و تبلیغات در بازار جهانی با حضور رقیبان باید تلاش کرد تا بازار این کالاها را تسخیر کرد .

اما عواملی که در کاهش صادرات محصولات صنایع غذایی در ایران دخالت دارند مهمترین آنها عبارتند از  :

1-     دشواری تهیه مواد اولیه بسته بندی

2-     پایین بودن کیفیت برخی از محصولات صنایع غذایی

3-     عدم انطباق ظرفیت تولید با ظرفیت بسته بندی در برخی از موارد

4-     عدم توجه به اهمیت بازاریابی در توسعه صادرات محصولات صنایع غذایی

5-     توجه بیش از حد به بازار مصرف داخلی

ولی صنایع غذایی کشور ما می توانند سهم ارزنده ای در توسعه صادرات صنعتی کشور ایفاء نمایند زیرا:

الف : مواد اولیه این صنایع عمدتاٌ از بازار داخلی قابل تامین است .

ب: ارزش افزوده این محصولات در مقایسه با بسیاری از کالاهای دیگر صنعتی در سطح بالایی قرار دارد

ج: بازارهای شناخته شده ای ( در خاور میانه و بویژه در خلیج فارس ) برای محصولات صنایع غذایی ایران وجود دارد .

د: کیفیت برخی از فراوردههای غذایی ایران کاملاٌ  باذائقه مصرف کنندگان آنها در شیخ نشینهای خلیج فارس مطابقت دارد .

با توجه به موارد ذکر شده احیای صنعت کمپوت و کنسرو نیازمند توجه به عواملی از قبیل افزایش کیفیت بسته بندی ، تجهیز و خرید ماشین آلات ، تامین مواد اولیه برای راه اندازی شیفت های دوم و سوم کارخانجات ، بالا بردن توان مالی تولید کنندگان از طریق سیستم بانکی و کاهش هزینه ها .

ولی در کشور متاسفانه ارزش مواد غذایی کمپوت و کنسرو برایشان شناخته شده نیست. برای این کار نیاز به یک آموزش گسترده است تا مزایای آن برای عموم مردم مشخص شود. کنسرو حتی از غذای منزل سالمتر و مقرون به صرفه تر است و به لحاظ نوع تهیه که در محیط دربسته بوده و از بخار برای پخت آن استفاده می شود، از نظر بهداشتی و حفظ ویتامین نیز به غذای منزل اولویت دارد و امکان مصرف آن در تمام فصول سال وجود دارد اما عدم استقبال و توجه مردم به مصرف این محصول ، دلایل ویژه ای دارد که مهمتر از همه استفاده نکردن از مواد درجه یک است و البته سوء استفاده برخی از تولید کنندگان غیر مجاز را نیز نباید از نظر دور داشت .

در حال حاضر بعضی  از کارخانجات حتی برای یک شیفت کاری هم مواد در اختیار ندارند و این امر بر روی  قیمت تمام شده تاثیر می گذارد . چنانچه کارخانجات فعالتر شوند و برای شیفتهای دوم و سوم هم مواد داشته باشند ، تولید بیشتر می شود و به یقین قیمت ها هم پایین می آید .و همچنین نقش بسته بندی از موارد مهم در صنعت کنسرو به حساب می آید که حتی در جابجایی و حمل و نقل آن نیز بسیار موثر و همچنین در تسخیر بازار جهانی نقش آفرین است  .

اگر بشود سیستم بانکی تسهیلات منطقی و بیشتری در اختیار این صنعت قرار دهد مسلماٌ سرمایه گذاری در این صنعت بسیار سود آور است . و کشور با کمک به تولید کنندگان کمپوت و کنسرو می تواند بازار صادرات خوبی را ایجاد کند . زیرا این صنعت بسیار ارز آور است.

از جمله مشکلات پیش روی این صنعت سیستم حمل و نقل جاده ای و هوایی و دریایی است . و باید بطور جدی مورد توجه قرار گیرد  چون بازار خوبی خصوصاٌ  در حوزه خلیج فارس برای انجام مبادلات تجاری برای این صنعت بسیار مساعد است .آن هم  بخاطر وجود ارتباطات مذهبی مردم این کشورها که علاقه خاصی به مصرف صنایع یک کشور مسلمان دارند و کمک موثری در جذب و جلب این بازار است . ولی برای بازرگانان ایرانی در اغلب این کشورها مشکل بازاریابی نیز حل شده است .

می دانیم که کالا را اول چشم مصرف کننده می خرد . نگاه اول به وضع ظاهری و بسته بندی یک محصول بسیار اهمیت دارد .پس بسیار لازم است در صنعتی بسته بندی رشد کرد تا در سایه این رشد بتوان استفاده بهینه از محصولات کشاورزی با ارزش افزوده و با اشتغال و ارز آوری بالا تولید ناخالص داخلی را رشد داد .

حال اینکه کشورما بهترین فرآوردههای کشاورزی کنسروی را دارد. گیلاس، سیب ، انار ، خیار ، لیمو، توت فرنگی و ... از جمله محصولاتی هستند که در دنیا بی نظیرند . اما متاسفانه در این صنعت در صادرات  بین المللی سهم قابل توجه ای نداریم . امکانات بالقوه کشاورزی در سطح عالی موجود است و نیروی انسانی متخصص کافی را در اختیار داریم و دوره های دانشگاهی صنایع غذایی در کشورمان وجود دارد ، اما این

صنعت رشد چندانی نکرده است .پس می طلبد دولت و بخشهای تعاونی و خصوصی در این زمینه توجه ویژه ای را نشان دهند .

با وجود تکنولوژی پیشرفته از جمله تکنولوژی پیشرفته کامپیوتر سبب شده است که روبوتها به بینایی ، لامسه و در برخی موارد با قابلیت پاسخگویی به فرمانهای صوتی و قدرت تصمیم گیری در برخورد با موقعیتهای گوناگون مجهز شوند. روبات  سیب چین که در فرانسه ابداع شده است . چشم مصنوعی روبات که بازویش توسط دوربینی تلویزیونی و مرتبط با یک میکرو کامپیوتر به سوی میوه ه راهنمایی می شود . و آن را می چیند  این امر می تواند در کاهش ضایعات و کاهش هزینه و .... موثر باشد . پس با توسعه تکنولوژی موجود شایسته است کشور ما با داشتن آب و هوای مناسب و محصولات کشاورزی فراوان توجه به صنعت صنایع غذایی در اولویت برنامه ها قرار گیرد . چون بازارهای خوبی برایش در دنیای کنونی فراهم است تحقق  صنایع غذایی در کشور می توان  هم امید مضاعف را در تولید کنندگان بارور و هم در توسعه صادرات این محصول رتبه قابل توجه ای در جهان کسب کرد .