يخچال هاي البرز مركزي

يخچال هاي البرز مركزي (دماوند)

به طور متوسط خط برف در منطقه يخچال هاي طبيعي و برفچال هاي اطراف قله دماوند در ارتفاع 4400 تا4500 متر از سطح دريا مي باشد. شيب بسيار تند اين يخچال ها (40% -26%) باعث شده است ضخامت يخ در اين يخچال ها از 20 متر بيشتر نشود.

به طور كلي يخچال هاي طبيعي اطراف قله دماوند به دو دسته تقسيم مي شوند:

الف- يخچال هاي شمالي و شمال شرقي اطراف قله دماوند

ب- يخچال هاي پراكنده و برفچال هاي اطراف قله دماوند

الف- يخچال هاي شمالي و شمال شرقي اطراف قله دماوند

به طور كلي، يخچال هاي طبيعي بزرگ در جبهه شمالي قله ها تشكيل مي شوند كه قله دماوند نيز از اين قاعده مستثنا نيست. يخچال هاي طبيعي اين ناحيه از قله دماوند عبارتند از:

1- يخچال سيوله

2- يخچال دوبي سل

3- يخچال اسپله

4- يخچال خورتاب سر

5- يخچال دره يخار

يخچالهاي دماوند در تصوير زير ديده مي شود.

يخچالهاي قله دماوند

1- يخچال سيوله

2- يخچال دوبي سل

3- يخچال اسپله

4- يخچال خورتاب سر

5- يخچال دره يخار

يخچال سيوله

 اين يخچال در شمال قله دماوند قرار دارد، مشخصات تقريبي آن شامل مساحت 2/1 كيلومتر مربع، محيط 2/5 كيلومتر، طول حداكثر4/2 كيلومتر، عرض متوسط 450 متر و ارتفاع حداكثر و حداقل از سطح دريا 5000 متر و 3700 متر مي باشد.

يخچال دوبي سل

 اين يخچال در شمال قله دماوند قرار دارد. مشخصات تقريبي: مساحت 7/0 كيلومتر مربع، محيط 6/4 كيلومتر، طول حداكثر 2 كيلومتر، عرض متوسط 250 متر و ارتفاع حداكثر و حداقل از سطح دريا 5000 متر و 3700 متر.

يخچال اسپله

 اين يخچال در شمال قله دماوند قرار دارد. مشخصات تقريبي آن عبارتند از: مساحت 8/0 كيلومتر مربع، محيط 2/4 كيلومتر، طول حداكثر 2 كيلومتر، عرض متوسط 500 متر و ارتفاع حداكثر و حداقل از سطح دريا 5000 متر و 3800 متر.

يخچال خورتاب سر

 اين يخچال در شمال (كمي متمايل به شرق) قله دماوند قرار دارد. مشخصات تقريبي آن شامل: مساحت 5/0 كيلومتر مربع، محيط 6/3 كيلومتر، طول حداكثر7/1 كيلومتر، عرض متوسط 300 متر و ارتفاع حداكثر و حداقل از سطح دريا 4800 متر و 3800 متر مي باشد.

يخچال دره يخار

 اين يخچال در شرق دماوند قرار دارد و  يکي از بزرگترين و مرتفع ترين يخچال هاي ايران است. اين يخچال سراسر شرق دماوند حد فاصل يال شمال شرقي و يال جنوب شرقي را در دره اي بزرگ، عميق و ريزشي به همين نام پوشانده است. اين يخچال به دليل شيب بسيار تندي كه دارد- از 40% تا 80% و قسمتي از آن ديواره اي مي باشد- از نوع يخچال معلق به شمار مي رود و داراي قنديل هاي يخي آويزان است كه طول بعضي از آنها به بيش از 50 متر هم مي رسد. اين يخچال با مساحت تقريبي 2 كيلومتر مربع حدودا از ارتفاع 4500 متر از سطح دريا شروع و به ارتفاع 5600 متر ختم مي شود. قسمت بالاي اين يخچال به بام برفي يا بام يخي مشهور است. در يخچال يخار به طور عمده مي توان از 6 تا 8 زبانه اصلي يخچالي و تعدادي زبانه هاي کوچک تر نام برد. صعود از اين يخچال در فصول معتدل سال با خطرات ريزش از جمله ريزش سنگ، در بهار و ريزش بهمن هاي هولناک در زمستان همراه است.

ب- يخچال هاي پراكنده و برفچال هاي اطراف قله دماوند

1-يخچال كافر دره: اين يخچال بين يال هاي جنوبي و جنوب شرقي قرار دارد. برف و يخ انباشته شده در اين يخچال از ارتفاع حدود 4500 متر از سطح دريا شروع و تا ارتفاع 5100 متر از سطح دريا ادامه دارد. در شرق كافر دره نيز برفچال نسبتا كوچكي وجود دارد.

2-يخچال شرقي: اين يخچال بين يال هاي شمال جنوب شرقي و جنوب شرقي وجود دارد.

3-يخچال سرداغ: اين يخچال بين يال هاي غربي و جنوب شمال غربي وجود دارد.

4-يخچال غربي: اين يخچال بين يال هاي شمال جنوب غربي و غربي وجود دارد.

5-يك يخچال كوچك نيز بين يال هاي جنوبي و جنوب جنوب غربي وجود دارد.

رودخانه هايي كه از يخچال ها و برفچال هاي اطراف قله دماوند سرچشمه مي گيرند

نحوه پراكندگي و نيز سيستم تخليه جريان هاي ناشي از ذوب يخ و برف يخچال هاي طبيعي و برفچال هاي اطراف قله دماوند، به شكلي است كه مشكل مي توان حوضه آبريز مجزايي براي هر يك يا چند يخچال و برفچال تعيين نمود. رودخانه هاي مهمي كه از يخچال ها و برفچال هاي مختلف منطقه سبلان سرچشمه مي گيرند به شرح زير است:

1-رودخانه هراز: سرچشمه اصلي اين رودخانه قله هاي پالون گردن و نرگس و گردنه كهو است ولي شعبه هايي هم از يخچال شمالي و شمال شرقي (دره يخار) و برفچال هاي بين يال جنوب شرقي تا يال جنوب جنوب غربي (برفچال كافردره و دو برفچال در مجاورت آن) سرچشمه مي گيرد.

2-رودخانه دليچاي: اين رودخانه پر آب ترين شعبه رودخانه هراز مي باشد كه از يخچال ها و برفچال هاي غرب قله دماوند سرچشمه مي گيرد.

يخچال علم كوه

توده علم کوه يا تخت سليمان در بخش غربي كوههاي البرز، محل تمركز تيپيك ترين يخچالهاي ايران است. اين توده داراي ده ها قله بالاي 4000 متر است و در هيچ نقطه ديگر ايران نميتوان چنين تجمع فشرده اي از کوه هاي بلند، قله هاي مرتفع، يخچال، پديده هاي زمين شناختي خاص اين گونه مناطق نظير ديواره هاي مرتفع گرانيتي، و در عين حال دامنه هاي چمنزار و جنگل پوش را با هم ديد. بلندترين قله آن علم كوه است كه 4850 متر ارتفاع دارد. .تشكيلات زمين شناسي اين عمدتاً از گرانيت دانه ريز است. بدليل شباهت منطقه علم کوه با رشته کوه آلپ، و شهرت آن در ميان کوهنوردان اروپايي، اين توده را آلپ ايران هم خوانده اند

اسامي مناطق يخچالي تخت سليمان (علم کوه):

1. يخچال علم چال

2. يخچال تخت سليمان

3. يخچال شمال قله تخت سليمان

4. يخچال غربي (اسپيلت)

5. يخچال هفت خوان

6. يخچال خرسان

7. يخچال مرجيکش

عادي ترين راه دستيابي به علم كوه، منطقه کلاردشت و روستاي رودبارک است.

پراكندگي يخچالهاي طبيعي منطقه تخت سليمان

در منطقه تخت سليمان سه منطقه يخچالي وجود دارد:

 A - يخچال شمالي ( يخچال علم چال و سرچال)

B - يخچال غربي و هفت خوان

C- يخچال جنوبي ( حصارچال)

A- يخچال علم چال و سرچال

 بزرگترين يخچال ايران سرچال نام دارد كه در منطقه علم كوه واقع شده است. اين يخچال حدود 7 كيلومتر طول داشته و سطح آن پوشيده از خرده سنگ است. اين يخچال از ارتفاع 4250 متري  شروع و به ارتفاع 3700 متر ختم مي شود. مساحت كل آن 8/4 كيلومتر مربع است به طوري كه حداكثر طول آن 5/4 كيلومتر و حداكثر عرض 25/2 كيلومتر مي باشد. ارتفاع خط برف دائمي در اين يخچال در حدود 4000- 4150 متري است. سطح اين يخچال از رسوبات يخچالي ريز و درشت پوشيده شده است. مورن هاي سطحي از 5/0 متر تا 5/1 متر (در قسمت بالاي يخچال) متغير مي باشد. در قسمت هاي پايين تر بويژه در اطراف سرچال، تشكيلات سطحي عمدتا به شكل خاك درشت دانه و سبزه ديده مي شود.

آنچه مسلم است در تمام قسمت هاي اين ناحيه يخچالي نشانه هاي يك يخچال فعال از قبيل شكاف ها و جابجايي شديد رسوبات يخچالي ديده نمي شود. از يخچال هاي نسبتا فعال اين ناحيه  مي توان به يخچالهاي با خصوصيات زير اشاره كرد:

1- يخچال شماره يك: اين محدوده يخچالي از ارتفاع 4250 متر تا 4100 متر را شامل مي شود كه در جوار قله هاي علم، شاخك، سياه سنگ، چالون و سياه كمان و از طرف ديگر، به انتهاي ميان سه چال وصل مي گردد. مساحت اين يخچال 9/1 كيلومتر مربع بوده بطوري كه حداثر طول آن 3 كيلومتر و حداكثر عرض 1/1 كيلومتر مي باشد. به دليل ارتفاع نسبتا زياد قسمت يخگير، شيب تند و در مسير پيچ قرار گرفتن اين يخچال، نشانه هاي يك يخچال فعال به وضوح در آن ديده مي شود.

2- يخچال شماره دو (يخچال پاتخت): اين محدوده يخچالي از ارتفاع 4250 متر، محدود به قله هاي تخت سليمان، شانه كوه و ميان سه چال تا ارتفاع 4150 متر قرار دارد. مساحت يخچال پاتخت 22/0 كيلومتر مربع با حداكثر طول 1 كيلومتر و حداكثر عرض 350 متر مي باشد.

از تجمع يخچال پاتخت و يخچال هاي زير قله هاي تخت سليمان و دندان اژدها و بعد از الحاق زبانه هاي سنگي، يخچال سرچال تشكيل مي شود. يخچال هاي كوچك زير قله هاي سياه گوگ شمالي و جنوبي را مي توان جزو يخچال هاي سرچال به شمار آورد.

B- يخچال غربي و هفت خوان: اين منطقه يخچالي از دو يخچال تقريبا مجزا تشكيل شده است كه پس از الحاق زبانه سنگي به هم مي پيوندند و تقسيمات آن در زير آمده است:

1- يخچال غربي (اسپيلت): در زير قله نگين، از ارتفاع  متر4500 تا ارتفاع 4200 متر و با شيب تند 40 تا 80 درجه قرار دارد. مساحت اين يخچال 6/0 كيلومتر مربع، ارتفاع حداكثر 1 كيلومتر و عرض حداكثر 900 متر مي باشد.

2- يخچال هفت خوان: اين يخچال در جنوب و جنوب شرقي قله هاي خراسان و شمال غرب قله هاي هفت خوان واقع شده است. مشخصات ناحيه فعال اين منطقه يخچالي عبارتند از: طول حداكثر اين يخچال از ارتفاع 4300 متر تا 4100 متر، 3 كيلومتر است. مساحت 3/3 كيلومتر مربع و عرض حداكثر 1800 متر است.

C- يخچال حصارچال: اين يخچال از سه يخچال كوچك تر و يك گستره وسيع يخچالي محدود به قله هاي علم، خراسان، مناره، گردونه، لشگرك، تنگ گلو و شاخك تشكيل مي شود. ارتفاع 4400متر (حد بالاي يخچال) در قله هاي شاخك و علم در شمال و حد پايين آن(ارتفاع 3750 متر) تنگ گلو در جنوب شرقي اين يخچال مي باشد.دو درياچه فصلي در اين يخچال ديده مي شود. اين يخچال نسبتا ابعاد بزرگي دارد بطوريكه بزرگترين طول آن (از بالاي خراسان تا تنگ گلو) حدود 5/5 كيلومتر و داراي مساحت 5/8 كيلومتر مربع مي باشد. اين يخچال به علت قرار گرفتن در دامنه جنوبي قله علم كوه و شرايط مناسب براي ذوب برف و يخ در ارتفاعات پايين تر، چندان فعال نمي باشد. يخچال هاي نسبتا فعال مجموعه يخچالي حصارچال به شرح زير مي باشند:

1- يخچال خرسان: در جنوب قله علم كوه، شرق قله هاي خراسان، غرب قله مرجيكش و شمال قله هاي ستاره و مناره قرار دارد. مساحت اين يخچال 1/2 كيلومتر، طول حداكثر 5/3 كيلومتر (ارتفاع 4400 تا 4200) و عرض حداكثر 750 متر مي باشد.

2- يخچال مرجيكش: اين يخچال از دو يخچال زير قله شاخك و همچنين زير قله مرجيكش تشكيل مي شود. طول حداكثر اين يخچال 5/2 كيلومتر (از ارتفاع 4400 متر تا ارتفاع 4200 متر)، عرض حداكثر 700 متر و مساحت آن 8/0 كيلومتر مربع مي باشد.

علاوه بر سه منطقه يخچالي فوق (A، B و C)، در منطقه تخت سليمان يخچال هاي پراكنده غير فعال ديگري هم كه بيشتر به صورت برفچال هستند وجود دارند كه به ترتيب اهميت عبارتند از: يخچال چالون در غرب قله سياه سنگ و جنوب قله چالون، يخچال نفت چال محدود به قله هاي سياه كمان و نفت چال. در شمال قله هاي هفت خوان و اطراف قله هاي لشگرك و مناطق رشته كوههاي اويدر و ديوچال نيز يخچال ها و برفچال هاي كوچك و پراكنده اي وجود دارد.

رودخانه هايي كه از يخچال ها و برفچال هاي منطقه تخت سليمان سرچشمه مي گيرند:

1- رودخانه برير: از مجموعه يخچال هاي سرچال (منطقه يخچالي A) تغذيه مي شود. اين رودخانه، قسمتي از آب رودخانه سرداب رود راتأمين مي كند.

2- رودخانه خرم دشت: از مجموعه يخچال هاي حصارچال (منطقه يخچالي C) و همچنين برفچال هاي دره هاي شرقي قله هاي سياه سنگ تا پسندكوه تغذيه مي شود. اين رودخانه، قسمت عمده آب رودخانه سرداب رود را تأمين مي كند.

3- يكي ازشاخه هاي اصلي رودخانه سه هزار: از يخچال زير قله هاي هفت خوان (منطقه يخچالي B) و نيز از يخچال هاي كوچك و برف چال هاي رشته شرقي و جنوب شرقي قله هاي تخت سليمان تا قله هاي كالاهو و قبي سرچشمه مي گيرد. اين شاخه در ده ميان رود به رودخانه سه هزار مي ريزد.

4- برفچال هاي دره نفت چال تأمين كننده يكي از سرشاخه هاي رودخانه سرداب رود مي باشد كه در كمي بالاتر از گوسفندسراي برير به آب رودخانه برير اضافه مي شود.

5- از ذوب برفچال هايرشته كوه هاي شرق و جنوب شرقي قله هاي سياه گوگ شمالي تا ميشور، رودخانه كلجاران تشكيل مي شود. اين رودخانه در كمي بالاتر از گوسفندسراي برير با آب هايي كه از منطقه يخچالي علم چا جاري مي شود (سرچشمه رودخانه برير) و نيز برفچال هاي چند دره ديگر، از قبيل دره نفت چال، يكي شده و به طرف گوسفندسراي برير جريان پيدا مي كند تا در ونداربن با رودخانه خرم دشت كه از يخچال هاي حصارچال سرچشمه مي گيرد يكي شده و از اين محل به بعد رودخانه سرداب رود ناميده مي شود.

6- يخچال هاي كوچك و برفچال هاي دره جنوب غربي قله هاي هفت خوان، يكي از سرشاخه هاي اصلي رودخانه سه هزار را تشكيل مي دهد. آبگرمي در اوايل اين دره وجود دارد كه به آبگرم شلف (آبگرم سه هزار) مشهور است.

7- آب هاي ناشي از ذوب برفچال هاي جنوبي زير قله هاي لشگرك به مسيل ها و در نهايت، به طرف رودخانه هاي منطقه طالقان جاري مي شود.

8- ذوب برفچالهاي پراكنده واقع در شرق قله هاي سياه سنگ، چالون و سياه كمان نيز آب قسمتي از رودخانه سرداب رود را تأمين مي كند.

حوضه هاي آبريز رودخانه اي منطقه يخچالي تخت سليمان (علم كوه)

نحوه پراكندگي و نيز سيستم تخليه جريان هاي سطحي ناشي از ذوب يخ وبرف يخچال هاي طبيعي و برفچال هاي طبيعي منطقه علم كوه، به شكلي است كه مي توان به طور مشخص حوضه هاي آبريز مجزايي براي هر يك يا چند يخچال و برفچال تعيين كرد. سه حوضه آبريز اصلي براي اين منطقه يخچالي را به شرح زير مي توان در نظر گرفت:

1- حوضه آبريز رودخانه برير: محدوده اين حوضه آبريز خط الرأسي است كه از سمت شمال شرقي قله سياه گوگ شروع شده و در سمت شمال شرق زير قله پسندكوه ختم مي شود.

2- حوضه آبريز رودخانه خرم دشت: محدوده اين حوضه آبريز خط الرأسي است كه از سمت شمال شرقي قله پسندكوه شروع مي شود.

3- حوضه آبريز رودخانه ناشي از ذوب يخچال هفت خوان: محدوده اين حوضه آبريز خط الرأسي است كه از سمت شمال غربي قله ميشور شروع شده و در سمت شمال غرب زير گوسفندسراي برير ختم مي شود.

نام يخچالها : دهانه آتشفشان سبلان، شمالي، شمال غربي، هرم كسري، جنوب شرقي هرم كسري، جنوب جنوبشرقي هرم كسري، غرب هرم كسري 

 ارتفاع بلندترين قله : سبلان – 4811 متر 

شرايط اقليمي ناحيه اي : تابستانهاي گرم و خشك، زمستانهاي بسيار سرد و برفي. در پاييز، زمستان و بهار برف مي بارد 

 مختصات جغرافيايي : 38 درجه و 16 دقيقه شمالي، 47 درجه و 50 دقيقه شرقي 

نام كوه : اشتران كوه 

اسامي مهمترين برفچالها : ازنادر، كولشاكول، كول طويله، كول پاتيل، كول محلب 

رخساره هاي سنگي بستر يخچال : آهكي 

 ژئومورفولوژي يخچال : Sinkhole 

 نام يخچالها : خرسه در، چال ميشان، چال كبود،‌چال بران، چال فياله سون، شاه تخت، چال پيارو، چال همايون، چال ازنادر، كول شاكول 

تعداد يخچال ها : 10 

ارتفاع بلندترين قله : سن بران – 4090 متر 

مختصات جغرافيايي : 33 درجه و 20 دقيقه شمالي،‌49 درجه و 18 دقيقه شرقي 

نام كوه : زردكوه 

رخساره هاي سنگي بستر يخچال : كنگلومراي بختياري 

 نام يخچالها : چال ميشان، جفت زرده، خرسان، پورسونان، جنوب شرق زردكوه، كوهرنگ 1،‌كوهرنگ 2، كوهرنگ 3، كوهرنگ 4، هفت تنان 

 تعداد يخچال ها : 9 

 ارتفاع بلندترين قله : شاه شهيدان (زردكوه) – 4221 متر 

شرايط اقليمي ناحيه اي : هواي سرد و زمستانهاي پر برف 

 مختصات جغرافيايي : 32 درجه و 22 دقيقه شمالي و 50 د