آثار باستاني مشهد

مجموعه آستان قدس رضوی  

مجموعه آستان قدس رضوی که خود به تنهایی جاذبه معماری کم نظیری به شمار می رود، همراه با سایر بناها و آثار معماری آن سرزمین؛ سبب شده تا استان خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت زیادی باشد. صحن های مجموعه آستان قدس رضوی دارای پنج صحن؛ عتیق (انقلاب)، جدید (آزادی)، امام خمینی (موزه)، جمهوری اسلامی و قدس است كه دو صحن آخری نوساز هستند. هر یک از صحن های مجموعه مقدس آستان قدس رضوی، شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند. از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شكوه مربوط به قرن هفتم هجری قمری است كه بر روی دو محراب، ‌كتیبه هایی به خط كوفی و بر سومی، كتیبه هایی به خط كوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است. درب های سه گانه حرم مطهر نیز از آثار با ارزش هنری به شمار می آیند. صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روند معماری زمانه خود است.

آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی (فردوسي طوسي)  

آرامگاه فردوسی؛ بنایی است که در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی همزمان با جشن هزاره فردوسی در توس، به یاد ابوالقاسم فردوسی افتتاح شد.

توجه به فردوسی پس از سقوط سلسله قاجار که نقطه ی پایانی بر هزار سال پادشاهی ترکان بر ایران بود بسیار افزایش یافت و چاپ انتقادی و معتبری از شاهنامه توسط بزرگترین مصححین و ادیبان آن روزگار، برگزاری جشن باشکوه و عظیم هزاره فردوسی و پرده برداری از تندیس وی در میدان فردوسی و... از جمله کارهای مهم انجام شده در این زمینه بود.

به دلیل نامشخص بودن مقبره فردوسی در آن دوره، برای آغاز ساختمان باید محل دقیق مدفن فردوسی مشخص می شد. نخستین منبعی که از مدفن حکیم توس نام برده؛ چهار مقاله نظامی عروضی بوده که آن را جایی نزدیک دروازه رزان توس در محل باغ خانوادگی او ذکر کرده است. در اردیبهشت سال 1305 خورشیدی، ارباب کیخسرو شاهرخ برای تعیین مکان دقیق مدفن فردوسی راهی توس شد. با تحقیقات به عمل آمده مشخص شد که احتمالا مقبره فردوسی در باغ حاج میرزا علی قائم مقام است. با همکاری مقامات استان، سراسر باغ کاوش شد که در نهایت تخت گاهی در باغ یافتند که طولش شش متر و عرضش پنج متر بود و بدینگونه مدفن حکیم توس تعیین نمودند.

نقشه بنا، شبیه آرامگاه کوروش بزرگ هخامنشی، توسط "آندره گدار" و پروفسور هرتسفلد طراحی شد و مهندس کریم طاهر زاده بر آن نظارت کرد. معمار ساختمان نیز حسین لر زاده بود. مساحت ساختمان 945 متر مربع می باشد و بهترین حجاران، تصاویری از شاهنامه را بر دیوارهایش حک کردند.

سال ها بعد مهدی اخوان ثالث (1307-1369) شاعر بلند آوازه معاصر، آن شاعر ایران دوست مَزدُشتی را نیز در کمال سادگی در گوشه ای از این مجموعه و در کنار بنای  معظم مدفن فردوسی به خاک سپردند که محل تجمع عاشقان او است.

مسجد گوهرشاد  

مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینان چشم گیر و غنی، از دیدنی ترین مسجدهای منطقه به شمار می آید.

آرامگاه نادرشاه افشار  

آرامگاه نادرشاه افشار؛ بنایی است که به یادبود نادرشاه افشار در شهر مشهد ساخته شده است. قوام السلطنه در اواخر عهد قاجار (1296 خورشیدی) در محل یكی از مقابر ویران شده نادری، آرامگاه جدیدی برای وی ساخت و استخوان های او را از تهران به مقبره مزبور انتقال داد. نادرشاه افشار، فاتح دهلی در هنگام حیات خود دستور به ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داد. این آرامگاه کوچک در سال 1145 هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام ضا از خشت و گل ساخته شد.

این بنای جدید كه در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا این كه انجمن آثار ملی ایران در سال 1335 خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسب برای وی در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه احداث نماید. این كار از سال 1336 شروع شد و در سال 1342 به پایان رسید.

مقبره كنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) است كه پس از حرم حضرت رضا (ع) مهمترین موضع توریستی-تاریخی شهر مشهد تلقی می شود. این اثر در باغی به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده و شامل سكویی دوازده پله ای، مقبره، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سكویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یك غرفه فروش كتاب و دو تالار برای موزه است.

طراح بنا مهندس سیحون بود و مجسمه ها را هنرمند فقید ابوالحسن صدیقی ساخته است. مصالح مقبره به طور عمده از سنگ های خشن و سخت گرانیت كوهسنگی مشهد است. بعضی از قطعات سنگ، بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعی كننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد. پوشش مقبره كاملا به مانند چادر عشایری است كه نادر در آن زاده و هم كشته شده است. پوشش دیوارهای داخلی مقبره نیز از سنگ های مرمر اُخرایی رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را تداعی نماید. ساختمان جدید آرامگاه نادرشاه افشار، در تاریخ 12 فرودین ماه سال 1342 با حضور محمد رضا شاه به همت انجمن آثار ملی در باغ نادری بازگشایی شد.