كمبود آهن در بدن

كمبود آهن در بدن

مقدمه :

کمبودآهن وکم خونی ناشی از آن شایعترین کمبود تغذیه ای جهان است . بیش از دو میلیارد از مردم جهان دچار کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن هستند. در ایران نیز کم خونی فقر آهن یکی از مشکلات عمده تغذیه ای ، بهداشتی کشور است .

کم خونی فقر آهن ، بدلیل کاهش کارایی افراد، پیامدهای نا مطلوب بهداشتی ، اجتماعی واقتصادی به دنبال دارد.

شیر خواران ، کودکان در سنین پیش از مدرسه ، نوجوانان و زنان در سنین باروری بویژه زنان باردار بیشتر در معرض کم خونی فقر آهن قرار دارند.

آهن در بدن چگونه عمل می کند

آهن موجود در غذا یا فراورده های دارویی، پس از مصرف خوراکی، به شکل آهن دو ظرفیتی از سلول های مخاطی عبور می کند و با پروتئینی به نام "ترانسفرین" پیوند می یابد. در این حالت، آهن به منظور ساخت گویچه های قرمز خون به مغز استخوان منتقل می شود. در صورت تخلیه ذخایر آهن و یا افزایش ساخت گویچه های قرمز خون، جذب آهن افزایش می یابد.

مقدار جذب آهن در افراد مختلف چه قدر است

در افرادی که مبتلا به فقر آهن نیستند، میزان سه تا ده درصد آهن از راه خوراکی جذب می شود. در صورتی که در بیماران مبتلا به فقر آهن جذب آن به 20 تا 30 درصد افزایش می یابد. بنابراین مقدار جذب آهن با شدت فقر آهن متناسب است. جذب آهن همراه با غذا، ممکن است به میزان یک دوم تا یک سوم در مقایسه با زمانی که آهن با معده خالی مصرف می شود کاهش یابد.

آهن بدن چگونه دفع می شود

هیچ نوع سیستم فیزیولوژیکی برای دفع آهن وجود ندارد. آهن روزانه به مقدار کم با ریزش پوست و مو، گرفتن ناخن ها، از راه مدفوع، تعریق و شیر، خونریزی قاعدگی و ادرار دفع می شود. میانگین دفع روزانه آهن در مردان یک میلی گرم و در زنان به هنگام یائسگی یک میلی گرم و در زنان سالم، قبل از دوران یائسگی 5/1 میلی گرم است.

آهن وکمبود آن

آهن یک ماده مغذی مورد نیاز برای ادامه حیات واساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون می باشد که مانند سایر مواد مغذی مورد نیاز بایداز طریق رژیم غذایی روزانه تامین شود. نقش گلبولهای قرمزخون انتقال اکسیژن به سلولهای بدن است .

چنانچه آهن به مقدار کافی در دسترس بدن نباشد، ابتدا از ذخائر آهن موجود در بدن استفاده می شود ودر صورتیکه کمبود آن ادامه یابد ذخائر آهن بدن تخلیه می شود وکم خونی وفقر آهن بروز می کند .

چه عواملی موجب کمبود آهن و کم خونی فقر آهن می شود

 ـ کمبود آهن در رژیم غذایی روزانه

ـ افزا یش نیاز بدن به آهن در دوران بارداری ورشد .( کودکی ونوجوانی )

ـ پایین بودن جذب آهن در رژیم غذایی ،آهن موجود در غذاهای گیاهی مثل حبوبات وسبزیجات ، به مقدار کم جذب می شود.

ـ دفع زیاد آهن بدلیل خونریزی شدید در دوران قاعدگی یا بیماریهای دستگاه گوارش مانند زخم معده ، زخم اثنی عشر ، بواسیر و یا خونریزیهای مکرر بینی در کودکان .

ـ ابتلا به آلودگی های انگلی مثل ابتلا به کرم قلابدار وژیاردیا

ـ ابتلا مکرر به بیماریهای عفونی مثل اسهال و یا عفونتهای تنفسی که بعلت بی اشتهایی و کم شدن جذب آهن موجب کمبود آن می شود .

ـ شروع نکردن به موقع تغذیه تکمیلی در شیر خواران ویا نامناسب بودن آن .

ـ عادات و الگوهای نامناسب غذایی مثل مصرف چای همراه با غذا یا بلافاصله پس از آن باعث کاهش جذب آهن می شود . یامصرف تنقلاتی از قبیل چیپس ، پفک و نوشابه که باعث سیری کاذب و عدم دریافت مواد غذایی مورد نیاز از جمله آهن می شود .

ـ بارداریهای مکرر بویژه با فاصله کمتر از 3 سال .

علائم کم خونی فقر آهن

علائم بروز کم خونی به میزان وشدت تخلیه ذخائر آهن در بدن بستگی دارداین علائم عبارتند از :

ضعف عمومی ، رنگ پریدگی دائمی زبان ومخاط داخل لب و پلک وچشم ، خستگی زودرس ، و بی حوصلگی ، بی خوابی ، بی تفاوتی

سیاهی رفتن چشم ، سردرد ، حالت تهوع ، خواب رفتن وسوزن سوزن شدن دست وپاها و در مراحل پیشرفته تر ، تنگی نفس همراه با طپش قلب ، میل زیاد به خوردن یخ یا خاک ، ناخنهای قاشقی

تورم قوزک پا و ترک خوردن گوشه های لب .

عوارض کم خونی فقر آهن

در دوران کودکی :

اختلال در تکامل و هماهنگی سیستم اعصاب حرکتی

اختلال در تکامل گفتاری

کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی

تغییرات رفتاری ( بی تفاوتی ، خستگی ، بی حسی و بی حوصلگی)

کاهش مقاومت بدن در برابر عفونتها

در دوران نوجوانی

کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی

توقف یا کندی رشد جسمی

تغییرات روانی رفتاری (بی تفاوتی ، بی حوصلگی و پرخاشگری )

 در زنان باردار

 ضعف وخستگی

 افزایش خطر تولد نوزاد کم وزن ونارس

 افزایش خطر سقط جنین

افزایش خطر مرگ ومیر مادر به هنگام زایمان

 در بزرگسالان

 کاهش توانایی انجام کارو خستگی زود رس

 کاهش قدرت یادگیری و تمرکز حواس

راههای پیشگیری از کم خونی فقر آهن

استفاده از مواد غذایی آهن دارمثل گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی و تخم مرغ .

مصرف مواد غذایی دارای ویتامین ث همراه با وعده های اصــلی غذا به شــکل خـام . ( ویتــامین ث جذب آهن غــذا را افزایش می دهد) این مواد شامل سبزیجاتی مانند گوجه فرنگی ، کاهو فلفل سبز، فلفل دلمه ای ، سبزی خوردن و میوه هایی مانند مرکبات و توت فرنگی می باشد .

استفاده از انواع خشکبار مثل توت خشک ، برگه  آلو و زردآلو، انجیر خشک ، کشمش و خرما و ...

که از منابع آهن می باشد به عنوان میان وعده غذایی کودکان ونوجوانان

تغذیه تکمیلی کودکان باید به موقع ومناسب شروع شود و همزمان روزانه 15 قطره آهن به کودک داده شود .

هنگام استفاده از سویا، افزودن مقدار کمی گوشت به منظور افزایش جذب آهن ضروری است .

استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده باعث افزایش جذب آهن به میزان تقریبا دو برابر می باشد .

رعایت بهداشت فردی ، شستشو و ضد عفونی سبزیجات و میوه ها برای پیشگیری از بیماریهای انگلی لازم است .

خودداری از نوشیدن چای یک ساعت قبل از غذا تا دوساعت پس از آن

عدم استفاده از جوش شیرین در تهیه خمیر نان و سایر مواد غذایی .

کمبود آهن در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی موجب کاهش ضریب هوشی و در دوران تحصیل باعث کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی می شود .